تاریخ نگارش : بیستم اسفند 1389
توصیفات قرآنی پیرامون رزق
ابراهیم چراغی
یکی از موضوعات بحث‌انگیز و مهم قرآنی مسأله [رزق و رزاق] می‌باشد. روشن شدن ابعاد این مسأله علاوه بر تصحیح برداشت‌های نادرست و نگرش‌های میانه ، به فعالیت و تلاش و معشیت انسان جهت داده و فرهنگ کسب رزق قرآنی را در متن زندگانی مردم قرار می‌دهد.
ناشر : بخش قرآن تبیان
واژه رزق در قرآن کریم با اوصاف ویژگی های گوناگونی توصیف شده است اوصافی که در کلام الهی درباره رزق بیان شده است ، عبارتند از :
1- رزق حسن
در پاره‌ای از آیات ، قرآن رزق را به صفت حَسَن ستوده است ، مانند: آنچه از شعیب پیامبر در گفتگوی با قومش حکایت شده : «قَالَ یَا قَوْمِ أَرَأَیْتُمْ إِن کُنتُ عَلَىَ بَیِّنَةٍ مِّن رَّبِّی وَرَزَقَنِی مِنْهُ رِزْقًا حَسَنًا ؛ ای قوم من خبر دهید اگر من بر دلیل آشکاری از جانب پروردگارم باشم و روزی نیکویی به من داده باشد. » در تفسیر المیزان در ذیل این آیه آمده است که مراد از رزق حسن ، وحی نبوت است، که مشتمل بر اصول معارف و شرایع است. 1 در سوره نحل در دو مورد رزق حسن به کار رفته، یکی در مورد محصولات حلال ، خرما و انگور2 و دیگر در مورد کسی که به نعم الهی متنعم شده و هرگونه انفاق را انجام می‌دهد. 3
در سوره حج از پاداش هجرت و شهادت نیز به رزق حسن ، تعبیر شده است. 4
و از مجموع می‌توان استفاده کرد که رزق حسن، رزقی است از آلودگی منزه و یا از معنویت والایی برخوردار باشد.
2- رزق کریم
در مواردی از قرآن کریم از بعضی از روزی‌ها به «رزق کریم» یاد شده است، علامه طباطبائی (ره) می‌نویسد: «خداوند از روزی کریم، بهشت و نعمت‌های بهشت را در مواردی از کلام خود اراده کرده است.» مانند آیه : « فَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ ، وَالَّذِینَ سَعَوْا فِی آیَاتِنَا مُعَاجِزِینَ أُوْلَئِکَ أَصْحَابُ الْجَحِیمِ ؛ کسانی که ایمان آورده و اعمال شایسته انجام دادند آمرزش و رزق کریم از آن ایشان است ، و کسانیکه در محو آیات ما تلاش کردند و پنداشتند ما را درمانده می‌کنند ، اینان یاران دوزخند .»5
از مقابله جزای این دو دسته معلوم می‌شود که رزق کریم بهشت و نعم بهشتی است، و جالب آن که در عموم آیاتی که رزق کریم یاد شده ، پیش از آن مغفرت آمده است. 6
به عبارتی رزق کریم آن روزی است که همراه با کرامت باشد و روزی بهشتیان است که به طور قطع همراه با کرامت است ، زیرا بهشت جای اهل تقوی است و بیشترین کرامت را خداوند از آن اهل تقوی یاد نموده است : «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ».7 و درمقابل روزی کریم روزی است که همراه با ذلت و خواری باشد و آن طعام دوزخیان است ، چنانچه خداوند می‌فرماید: «طَعَامُ الْأَثِیمِ ، کَالْمُهْلِ یَغْلِی فِی الْبُطُونِ ،کَغَلْیِ الْحَمِیمِ ،خُذُوهُ فَاعْتِلُوهُ إِلَى سَوَاء الْجَحِیمِ ؛ درخت زقوم خوراک گناهکاران است….. به آنها گفته می‌شود بچش که تو آن فردی هستی که پنداشتی عزیز و بزرگواری.»8 البته در دنیا نیز رزق کریم و غیرکریم می‌تواند مصداق داشته باشد، آن روزی که عزت و کرامت و شرافت و مناعت نفس آدمی را حفظ کند، رزق کریم است. اگرچه از کمیت و کیفیت بالایی برخوردار نباشد. و آن روزی که با دنائت نفس و زبونی و ذلت همراه باشد روزی پست است.
امام الموحدین علی (ع) در ادامه نصایح و دستور العمل های خود در نامه 31 به فرزندشان امام حسن (ع) فرازی مهم را در تحلیل جایگاه رزق در زندگی انسان گشودند. حضرت می فرمایند : «ای فرزندم ! بدان که رزق دو رزق است : رزقی که تو به دنبال آن هستی و رزقی که آن به دنبال تو است ، که رزق نوع دوم طوری است که اگر هم به سوی آن نروی به سوی تو می آید چه زشت است فروتنی به هنگام نیاز و ستم کاری به هنگام بی نیازی . دنیای تو برای تو همان قدر است که قیامتت را اصلاح کند و اگر به جهت آنچه از دستت رفته است نگران و ناراحت هستی ، پس نگران باش برای همه آنچه در دست نداری»
3- رزق بغیر حساب
قرآن می فرماید: « و تَرزقُ مَن تَشاءُ بِغَیر حِساب ؛ هر که را خواهی بی حساب روزی می دهی .» 9
4- رزق معلوم
قرآن در مورد مخلصین می فرماید : « اَولئِکَ رِزقٌ مَعلومٌ ؛ آنان روزی معین خواهند داشت .» 10
5- رزق طیب
« یأَیُهَا الذّینَءَامنوا اکُلو مِن طَیّبتِ ما رَزَقنکم وَ اشکُر و للهِ اِن کنتم ایَّاهُ تَعبدونَ ؛ ای کسانی که ایمان آوردید از نعمت های پاکیزه ای که روزی شما کرده ایم بخورید و خدا را شکر کنید اگر تنها او را می پرستید .»11
امام الموحدین علی (ع) در ادامه نصایح و دستور العمل های خود در نامه 31 به فرزندشان امام حسن (ع) فرازی مهم را در تحلیل جایگاه رزق در زندگی انسان گشودند که بصیرت های بسیاری برای نجات از حیله های شیطان و قدم در سلوک الی الله ، در آن نهفته است . حضرت می فرمایند : « وَ اعلَم یا بُنَیَّ! اَنَّ الرِّزقَ رِزقانَ : رِزقٌ تَطلُبُهُ وَ رِزقٌ یَطلُبُکَ ، فَإن اَنتَ لَم تَأتِهِ اَتاکَ ما اَقبَحَ الخُضُوعَ عِندَ الحاجهَ وَالجَفا عِندَ الغِنی ، اِنَّ لَکَ من دُنیاکَ ف ما اَصلَحتَ بهِ مَثواکَ ، وَ اِن جَزِعتَ عَلی ما تَفَلَّت مِن یَدیکَ فَاجزع عَلی کُلَّ ما لَم یَصِل اِلَیکَ ؛ ای فرزندم ! بدان که رزق دو رزق است : رزقی که تو به دنبال آن هستی و رزقی که آن به دنبال تو است ، که رزق نوع دوم طوری است که اگر هم به سوی آن نروی به سوی تو می آید . چه زشت است فروتنی به هنگام نیاز و ستم کاری به هنگام بی نیازی . دنیای تو برای تو همان قدر است که قیامتت را اصلاح کند و اگر به جهت آنچه از دستت رفته است نگران و ناراحت هستی ، پس نگران باش برای همه آنچه در دست نداری. » 12
دقت کنید که این حرف ، حرف امام معصوم است و سخن امام معصوم از عقل قدسی نشأنت گرفته است یعنی عقلی که قواعد کل هستی را می بیند . حال اگر رسیدیم به این که این حرف ، حرف امام معصوم است نمی شود بر اساس وهم خودمان آن ر ا تحلیل کنیم .
این که می گویند ائمه نور هدایتند از این جهت است که بسیاری از علومی را که در حوزه و دانشگاه ممکن است در حد محدودی به دست آوریم ، آن ها بالاترش را و با وسعتی کامل گفته اند .
آری ابتدا با عقل برسید به این که این ها معصومند سپس از نور بصیرت آن ها هدایت یابید . نباید انسان نعمت بصیرت آن ها را رها کند و خودش بخواهد همه آنچه را امامان معصوم گفته اند ، تجربه کند . از طرفی تجربه های امام معصوم را که نمی توانیم تجربه کنیم ، پس اگر از امامان معصوم پیروی نکنیم و از بصیرت آنها استفاده ننماییم هیچ وقت به یک سلسله از مقامات دست پیدا نمی کنیم و هرگز از بعضی از تنگناهایی که باید خود را آزاد نماییم ، آزاد نمی شویم .
پی نوشت ها :
1- هود ، 88 .
2- نحل ، 67
3- همان ، 75.
4- حج ، 58.
5- همان ، 50 - 51
6- همان ، 51.
7- حجرات، 13.
8- دخان، 48 - 44.
9- آل عمران ، 27
10- قمر ، 49
11- بقره ، 172
12- نهج البلاغه ، محمد دشتی ، نامه 31 ، صفحه 534
نظری ثبت نشده است.
نظر شما ثبت شد و بعد از تائید داوران بر روی سایت قرار می گیرد.