تاریخ نگارش : بیست و هشتم خرداد 1390

ترس از فقر و رسیدن به فحشاء
رضا رضائی

اطرافیانی که انسان را از انفاق باز می دارند و از آینده می ترسانند و نسبت به گناهان تشویق می کنند شیطانند

«الشیطانُ یَعُدِکُم الفَقرَ و یَامُرُکم بالفُحشاء» (بقره/268)
شیطان، شما را وعده فقر و تنگدستی می دهد و به فحشا (زشتیها) امر می کند.
پس ابلیس بی پایه و بی اساس شما را در اندازد اندر هــراس
بترساند از فقرتــان اهرمــن نشاید نیوشیدین از او سخن
نکته ها
در این آیه میان وعده خداى واسع و علیم، و وعده شیطان مقابله افتاده، تا انفاق‏گران در دو وعده نظر کنند، و از آن دو، آنچه را صالح‏تر و نافع‏تر تشخیص دادند برگزینند.
از آنجایى که منشأ خوددارى مردم از انفاق مال طیّب، ترس از فقر است و این ترس خطاست، لذا خداوند با جمله: «الشیطان یعدکم الفقر»، به خطا بودن آن آگاهى داد و چون ممکن بود کسى توهّم کند که ترس نامبرده ترسى بجا است، هر چند از ناحیه شیطان باشد، لذا براى دفع این توهّم بعد از جمله: «الشیطان یعدکم الفقر» دو جمله را اضافه کرد، اوّل اینکه فرمود: «و یامرکم بالفحشاء»، یعنى هرگز از شیطان توقّع نداشته باشید که شما را به عملى درست بخواند، چرا که او جز به فحشا نمى‏خواند، پس خوددارى از انفاق مال طیّب به انگیزه ترس از فقر هرگز عملى بجا نیست، زیرا این خود دارى در نفس هاى شما ملکه امساک و بخل را رسوخ مى‏دهد، و به تدریج شما را بخیل مى‏سازد، در نتیجه کارتان به جایى مى‏رسد که اوامر و فرامین الهى مربوط به واجبات مالى را به آسانى رد کنید، و این کفر به خداى عظیم است، و هم باعث مى‏شود که مستمندان را در مهلکه فقر و بى چیزى بیفکنید، و از این راه اشخاصى تلف و آبروهایى هتک گردد، و بازار جنایت و فحشا رواج یابد.
شیطان (براى گمراه کردن انسان) وعده بسیار دهد و (مردم را به اوهام و خیالاتى) آرزومند و امیدوار کند ولى وعده و نوید شیطان چیزى بجز غرور و فریب خلق نیست
جمله دوّم که خداوند اضافه فرمود همان است که فرمود: «وَاللّهُ یَعِدُکُم مَّغْفِرَةً مِّنْهُ وَفَضْلاً وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ »، با اضافه نمودن این جمله خداى تعالى خواست این نکته را بیان نماید که در این مورد (انفاق) حقّى است و باطلى، و شقّ سوّم ندارد، اما حقّ همان طریق مستقیم است که از ناحیه خداى سبحان است، و باطل از ناحیه شیطان است.[1]
در تفسیر عیاشى ذیل آیه مورد بحث، روایتى به این مضمون آمده که، شخصى به نام هارون بن خارجه به محضر مبارک امام صادق‏ علیه السلام عرض مى‏کند: گاهى خوشحالى‏ یا غمى در خود احساس مى‏کنم، امّا علّتش را در خود، و در مال و دوستم نمى‏یابم.
امام صادق‏علیه السلام فرمود: بله درست است.[2] شیطان به قلب انسان نزدیک مى‏شود و مى‏گوید: اگر براى تو در نزد خداوند خیرى بود دشمنت را بالا سر تو قرار نمى‏داد و تو را محتاج او نمى‏گردانید، آیا انتظارى همانند انتظار گذشتگان دارى؟ این مطلب باعث مى‏شود که در خود غم و اندوه احساس کنى.
امام‏علیه السلام در ادامه مى فرماید: فرشته به قلب نزدیک مى‏شود و مى‏گوید: اگر مى‏بینى که خداوند دشمنت را بالا سر تو قرار داده و تو را محتاجش گردانیده بدان که ایّام و روزهاى کمى است که به زودى سپرى خواهد شد، آنگاه مغفرت و فضل الهى نصیبت خواهد گشت. این امر باعث مى‏شود که در خود خوشحالى را دریابى. سپس امام صادق‏علیه السلام فرمودند: این همان است که خداى تبارک و تعالى در قرآن کریم فرموده است: «الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ...».[3]
ب) وعده و امیدوارى دادن: خداى تبارک و تعالى درباره کسانى که بجاى خداوند، شیطان را ولىّ خود مى‏گیرند، فرموده: «وَ مَنْ یَتَّخِذِ الشَّیْطانَ وَلِیّاً مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْراناً مُبیناً ؛و هر کس، شیطان را به جاى خدا ولىِّ خود برگزیند، زیانِ آشکارى کرده است».(نساء، آیه 119). سپس در آیه 120 به یکى از ابزارهاى شیطان در انحراف انسانها اشاره مى‏کند و مى‏فرماید:
«یَعِدُهُمْ وَ یُمَنِّیهِمْ وَ ما یَعِدُهُمُ الشَّیْطانُ اِلاَّ غُرُوراً؛ شیطان (براى گمراه کردن انسان) وعده بسیار دهد و (مردم را به اوهام و خیالاتى) آرزومند و امیدوار کند ولى وعده و نوید شیطان چیزى بجز غرور و فریب خلق نیست».
پیام ها
- میان فقر وفحشاء رابطه است بسیاری از گناهان بخاطر ترس از فقراست.
- بخل عده ای فقرا را به فساد و فحشا می کشاند.
- شیطان انسان را از انفاق اموال خوب باز می دارد.
- اطرافیانی که انسان را از انفاق باز می دارند و از آینده می ترسانند و نسبت به گناهان تشویق می کنند شیطانند. (4)
پی نوشت ها :
[1] . توضیح از ترجمه المیزان، ج 2، ص 604.
[2] . امام علیه السلام در روایتى دیگر فرمود: اِنه لیس من احدٍ الا و معه مَلَک و شیطان.
[3] . (تفسیر عیاشى،ج 1، ص 150).