تاریخ نگارش : بیست و ششم اسفند 1390
خلوتی برای این روزهای پایانی
حاجیه تقی زاده فانید
اگر در طول سال فرصتی دست نداد و به نوعی غفلت کردیم الان فرصت خوبی است حداقل در روز و ساعات پایانی سال که من چه کردم؟ چقدر بر اساس دین و قانون خدا گام برداشتم و حرکت کردم؟ چقدر به خطا رفتم و قانون شکنی کردم؟
کلید واژه : خلوتی برای این روزهای پایانی
رادیو ماشین روشن بود و صدایی که از آن شنیده می شد صدای مجری برنامه بود که سعی می کرد با شور و هیجان خاصی نشاط بهاری را به شنوندگان خود القاء کند. متنش که تمام شد اعلام کرد هم اکنون شنونده محترمی پشت خط هستند که به ایشان سلام می کنیم و بعد با سلامی گرم وارد گفتگوی با او شد.
کسی که تلفن زده بود بعد از سلام و آرزوی موفقیت و سلامتی برای همگان خود را کارمند بانک معرفی کرد و در پاسخ به مجری که از او پرسید: در این روزهای پایانی سال چه می کنید؟ چیزی گفت که به ظاهر، ساده و عادی بود؛ اما حسابی مرا به فکر فرو برد.
او در پاسخ به سوال مجری گفت: در این روزهای پایانی سال به شدت و تا دیر وقت مشغول حساب و کتاب یک سال گذشته هستیم.
حساب و کتاب سالی که گذشت!
این جمله مرا به یاد روایت هایی انداخت که به ما توصیه می کنند اهل حساب و کتاب باشیم؛
مانند این کلام امیرالمومنین(علیه السلام) که می فرماید: «وزِنُوا أَنْفُسَکمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ تُوزَنُوا وَ حَاسِبُوهَا مِنْ قَبْلِ أَنْ تُحَاسَبُوا»؛ بندگان خدا، پیش از آنکه سنجیده شوید خود را بسنجید، و قبل از اینکه به حسابتان برسند خود را محاسبه کنید.(1) حق خدا همان باید و نبایدهای دین است؛
این روایات به ما توصیه می کنند که اعمال خود را قبل از آن ارزیابی و حسابرسی نهایی در قیامت مورد ارزیابی قرار دهیم؛ آن هم نه سالی یکبار؛ بلکه هر ماه و هر هفته، هر روز و هر لحظه؛ درست مانند تاجر بزرگی که مدام حساب خود را چک کرده و بی وقفه مشغول ارزیابی سود و زیان معاملاتش است.
ملاک ارزیابی اعمال
سؤالی که با ملاحظه این روایات به ذهن می آید این است که اعمال خود را با چه چیزی بسنجیم؟ به عبارت دیگر در طرف دیگرِ ترازوی اعمال چه قرار دهیم تا وزن اعمال معلوم شد؟ بی تردید تا وزن عمل معلوم نشود نوبت به حساب و کتاب هم نمی رسد.
اگر شما اینگونه اید که خوشا به حالتان و بدانید که در دنیا و آخرت پیروزید و سعادتمند. اما اگر بخش حسابداریتان تعطیل بوده و سری به آن نمی زدید دست کم مثل این کارمندهای بانک سالی یک بار هم که شده یک حسابرسی اساسی کنیم و ببینیم چقدر بدهکاریم و چقدر سود کرده ایم؟
قرآن کریم در پاسخ به این سؤال می فرماید:
«وَ الْوَزْنُ یَوْمَئِذٍ الْحَقُّ»؛ ملاک سنجش در قیامت، «حق» است.(2) یعنی اعمال را با «حق» می سنجند. علامه طباطبایی(ره) در تفسیر این فراز می نویسد:
آن میزانى که در قیامت اعمال با آن سنجیده مىشود همانا «حق» است، به این معنا که هر قدر عمل مشتمل بر حق باشد به همان اندازه اعتبار و ارزش دارد و چون اعمال نیک مشتمل بر حقند از این رو داراى ثقل و سنگینی اند؛ بر عکس عمل بد چون بهره ای از حق ندارد و باطل صرف است لذا داراى وزنى هم نیست؛ پس خداى سبحان در قیامت اعمال را با «حق» مىسنجد و وزن هر عملى به مقدار حقى است که در آن است.ایشان در ادامه می نویسند: اگر در آیه 103 سوره مؤمنون و آیه 11 سوره قارعه، «میزان» را به صورت جمع آورده براى دلالت به این معناست که میزان اعمال یکى نیست؛ بلکه براى هر کس میزانهاى زیادى به اختلاف اعمال وى وجود دارد؛ مثلا «حق» در نماز، نماز واقعى و در بردارنده همه اجزا و شرایط آن است و حق در زکات، زکات دارای همه شرایط است.(3)
بنابراین در قیامت هر عملی را با نمونه کامل و صحیح آن می سنجند. نمونه کامل و صحیح هر عملی هم همان است که در آموزه های دینی یافت می شود؛ یعنی همان که قرآن و عترت علیه السلام بیان کردند.
معنای وزن کردن اعمال و محاسبه آنها
پس اگر به ما امر کردند که قبل از قیامت، اعمال خود را وزن کنیم و به محاسبه اعمال خود بپردازیم معنایش این است که بررسی کنیم و ببینیم که عبادتهای ما ، نحوه معاشرتمان با دیگران در خلوت و در انظار چگونه بوده و با آن معیارهایی که خدا و رسولش برای این امور بیان فرمودند چقدر هماهنگ است؟
بهترین حسابدار اعمال ما
بهترین حسابدار اعمال ما هم خود ماییم چرا که هیچ کس بهتر از ما، خود ما را نمی شناسد «الْإِنْسانُ عَلى نَفْسِهِ بَصیرَةٌ»؛ آدمی خودش را خوب می شناسد که چه کرده و چه نکرده!
می توان مانند یک انباردار باشد که مدام به انبار خود که تمام هست و نیستش، حیثیت و آبرویش در آن است سرک می کشد و داشته ها را ارزیابی می کند.
باز فرصت خوبی است این تعطیلات عید اگر به غفلت نگذرد؛ تا زیانها را جبران کنیم. از آنانی که در حقشان بد کردیم دل جویی کنیم اگر چه با یک دیدار کوتاه و یا یک تماس از آن کوتاهتر
اگر شما اینگونه اید که خوشا به حالتان و بدانید که در دنیا و آخرت پیروزید و سعادتمند. اما اگر بخش حسابداریتان تعطیل بوده و سری به آن نمی زدید دست کم مثل این کارمندهای بانک سالی یک بار هم که شده یک حسابرسی اساسی کنیم و ببینیم چقدر بدهکاریم و چقدر سود کرده ایم؟
با این تفاوت که جنس سود و زیان این داستان با جنس سود و زیان بانک و بازار کمی متفاوت است. در بانک و بازار ؛ حجم پول ، سود و زیان را تعیین می کند و در این ماجرا سود و زیان به میزان رضایت الهی بسته است و بس.
اگر در طول سال فرصتی دست نداد و به نوعی غفلت کردیم الان فرصت خوبی است حداقل در روز و ساعات پایانی سال که من چه کردم؟ چقدر بر اساس دین و قانون خدا گام برداشتم و حرکت کردم؟ چقدر به خطا رفتم و قانون شکنی کردم؟
که اولی سود است و دومی سراسر زیان.
حسن استفاده از دید و بازدیدهای عید
باز فرصت خوبی است این تعطیلات عید اگر به غفلت نگذرد؛ تا زیانها را جبران کنیم. از آنانی که در حقشان بد کردیم دل جویی کنیم اگر چه با یک دیدار کوتاه و یا یک تماس از آن کوتاهتر.
اگر حق الناسی را ضایع کرده ایم و یا اگر حق اللهی را نادیده گرفته ایم جبران کنیم.
خدا را شکر که همیشه راه توبه و جبران و اصلاح باز است همه هم می توانند رهرو این راه باشند.
برای سودهایی هم که کردیم شکرگزاری از خدا موافق ادب است که اگر نبود لطف و توفیقش، ما آن نبودیم که چنین باشیم. سر به آستانش گذاریم و نسبت به لطفش سپاسگزارش باشیم که فرمود: «لَئِنْ شَکرْتُمْ لَأَزیدَنَّکمْ»؛ اگر سپاس گزارى کنید، قطعاً [نعمتِ] خود را بر شما مىافزایم.(4)
پی نوشت ها :
1. نهج البلاغه خطبه 90
2. سوره اعراف آیه 8
3. ترجمه المیزان ج8 ص11-12
4. سوره ابراهیم ع آیه 7