تاریخ نگارش : بیست و نهم اسفند 1390

آیه ها در عالم صفر و یک
احمد یوسفی

این مقاله نگاهیاجمالی به تاریخچه و ضمیمه های تولید نرم افزارهای قرآنی دارد.
کلید واژه : تولید نرم آفزارهای قرآنی+سایت نرم افزارها+ سیستم عامل های ویندوز
ناشر : منبع: نشریه همشهری قرآن (آیه) شماره2

آیه ها در عالم صفر و یک


نوینسده: حامد خسروشاهی

نگاهی به تاریخچه و ضمیمه های تولید نرم افزارهای قرآنی
از زمانی که عالمی به نام عالم صفر و یک پیدا شد و دنیای اطلاعات و ارتباطات را با یک انقلاب مواجه کرد، همواره یکی از دغدغه های متخصصان علوم رایانه، ارائه نرم افزارهای کاربردی جهت استفاده کاربران بوده است. این نرم افزارهای کاربردی گاهی در نرم افزارهای تحلیل سازه نمود پیدا کرد و گاه در سنجش از راه دور؛ گاهی به کمک علم فیزیم آمد و گاه به کمک تجزیه ها و ترکیب های شیمیایی، معلوم نیست نخستین بار به ذهن چه کسی رسید که کلمات آمده در کتاب ها را هم به شکل صفر و یک وارد حافظه های الکترونیکی کند. به هر روی نرم افزارهای متنی پدید آمدند و نشر الکترونیک به وجود آمد.
قرآن کریم که نزد مسلمانان پرتوی از حسن ازلی و ابدی باری تعالی و معجزه ماندگار آخرین پیام آور وحی است مورد توجه مهندسان مسلمان بی شمار شاغل در شرکت های کامپیوتری آمریکا و انگلستان قرار گرفت تا عرض ارادتی به پیشگاه قرآن کنند و همانند علما، محققان، مفسران و هنرمندان که مبهوت دریای بیکران ظرافت ها و زیبایی های ظاهری و معنایی اش شده بودند، جرعه نوش گوارایی این دریای معرفت شوند و به شیوه ای آسان تر و با قابلیت های فراوان، قرآن را به نسل جدید مسلمانان که عموما جوان بودند، عرضه کنند.
اولین نرم افزار قرآنی را مشخص نیست چه کسی ساخت اما از اطلاعات به دست آمده نرم افزاری بود شامل متن قرآن کریم در محیط نرم افزاری که با سیستم عامل ام اس داس کار می کرد. رفته رفته با پیشرفت علم نرم افزار سایت نرم افزارهای قرآنی هم پیشرفت کرد و علاوه بر محیط های گرافیکی، ترجمه و تفسیرهای مختلف هم به این نرم افزارها افزوده شد.
با رواج یافتن سیستم عامل های ویندوز (ان تی، 97،98و...) و قابلیت های بی شمار مالتی مدیا (چند رسانه ای) که افزوده شده بود به این سیستم عامل ها، امکان ارائه صوت و تصویر و ویدئوهای قرآنی را به سازندگان این نوع نرم افزار داد. با رواج گوشی های تلفن همراه هم گونه هایی جدید از نرم افزارهای قرآنی با کاربردهای جالب و بی شمار در اختیار کاربران قرار گرفت. در سال های گذشته شرکت های معروف تولید کننده گوشی های تلفن همراه (نظیر سامسونگ و سونی) برای به دست گرفتن بازار گوشی همراه کشورهای مسلمان اقدام به تولید و نصب نرم افزارهای قرآنی در گوشی های خود کرده اند.
نرم افزارهای قرآنی در ایران
«صراط» از اولین نرم افزارهای قرآنی بود که در ایران تولید شد. این نرم افزار تحت داس ساخت مرکز فرهنگ و معارف قرآن بود که امکاناتی نظیر جست و جو در آیات، شأن نزول آیات، بعضی نکات تفسیری، زندگینامه قاریان و مفسران و... داشت.
تأسیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در سال 1368 در شهر قم یکی از ابتکارات مقام معظم رهبری بود که چند سال بعد وقتی نرم افزارهای جامع و با امکانات بسیار در اختیار محققان و پژوهشگران علوم اسلامی و همچنین عموم کاربران مسلمان علاقه مند به قرآن و معارف اهل بیت(ع) در محیطی بسیار مطلوب قرار داد، اهمیت آن تصمیم در آن مقطع بیشتر آشکار شد. هدف از تاسیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نزد بنیانگذاران آن، (سهل کردن دسترسی به منابع و متون علوم اسلامی و فرهنگ دینی و مقدمات مربوط به آن با استفاده از فن آوری و اطلاعات و ارتباطات و توسعه و تعمیم آن در حوزه های علمیه و مجامع فرهنگی داخلی و بین المللی عنوان شد. در اساسنامه دورنماهای بلندی برای فعالیت مرکز دیدند؛ تولید برنامه های نرم افزاری در زمینه های مختلف علوم اسلامی و فرهنگ دینی و مقدمات مربوط به آن به منظور تحقیق، تبلیغ و اطلاع رسانی آموزه های دینی در سطوح مختلف تخصصی و عمومی؛ تحقیق و به کارگیری بهترین شیوه های استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات شبکه های اینترنتی و اینترانتی برای دریافت و ارسال اطلاعات مورد نیاز و ارائه خدمات اینترنتی به محققان و مراکز علوم دینی، انجام تحقیقات لازم برای استفاده در نرم افزارهای تولیدی و شبکه های اینترنتی؛ انتشار کتب- به ویژه نسخه های قدیمی و خطی- مجلات و جزوات مربوط به برنامه ها و اطلاعات تولید شده به صورت الکترونیکی و مکتوب؛ آموزش کامپیوتر و نرم افزارهای پژوهشی و روش های اطلاع رسانی به پژوهشگران علوم اسلامی به میزان مورد نیاز و...
وقتی نرم افزارهایی مثل «ضحی»، «نبا» و«جامع التفاسیر» در این مرکز تولید شد و امکانات فراوانی که با آن در اختیار محققان و علاقه مندان قرار گرفت، تقاضاهای فراوانی به سوی این مرکز جهت ساخت نرم افزارهایی دیگر در حوزه علوم و معارف اسلامی گسیل شد. مسئولیت این موسسه در حال حاضر با دکتر حمید شهریاری است.
موسسه تحقیقات رایانه ای حوزه علمیه اصفهان، موسسات غیرانتفاعی ای همچون یاسین رایانه، باشگاه نرم افزاری دانش پژوهان، نرم افزاری مهر کوثر و... هم وارد عرصه شدند تا برای مخاطب مسلمان محصول ارائه کنند.
زمینه های فعالیت در حوزه تولید نرم افزارهای قرآنی


متن: متن قرآن وجه مشترک همه نرم افزارهایی است که تا به حال تولید شده اند. نگارش قرآن به شیوه های مختلف و به خط خطاطان نامی از دیگر ضمیمه های موجود در تولید نرم افزارهای قرآنی است. صوت: ارائه صوت ترتیل توسط چند قاری، آوردن بخشی تحت عنوان قرائت های مجلسی و تدریس استاد از مهم ترین قابلیت های در این بخش است.
ویدئو و تصویر: ارائه متن ویدئویی آیه ها، قطعاتی از فیلم های مرتبط با آیات (از فیلم هایی نظیر محمد رسول الله(ص)، فیلم های مستند در خصوص طبیعت، مریم مقدس(س)، ده فرمان و...) عموما در نرم افزارهایی که ویدئو دارند، دیده می شود.
آموزش: آموزش ترتیل، روخوانی، روانخوانی، صوت و لحن، مفاهیم و دیگر آموزش های رایج قرآنی.
امکانات پژوهشی، سرگرمی هایی به مثابه زنگ تفریح (عموماً برای کودکان)، دانستنی های قرآن، مقالات مرتبط، لینک به پایگاه های اینترنتی قرآنی، نمایه زنی، حاشیه نویسی، رنگی کردن متن، علامت گذاری، امکان ذخیره سازی و چاپ متن، قابیلت های جست و جوی و... از دیگر امکان های مانور در ساخت نرم افزارهای قرآنی است.
زمستان 89 اولین جشنواره نرم افزارهای قرآنی در قم برگزار شد. این جشنواره که بخشی از جشنواره ملی منظومه آیات بود طبق گفته برگزار کنندگانش اهدافی از قبیل؛ تلاش در مسیر ابلاغ و ارسال مفاهیم دینی و قرآنی با اتکا به توان و قابلیت های حوزه فناوری اطلاعات؛ ترویج فرهنگ استفاده از نشر الکترونیک در بین تولیدکنندگان محصولات دینی و قرآنی؛ جذب جوانان و نوجوانان به حوزه دین و معرفت از طریق بهره برداری از قابلیت های نشر الکترونیک به طور مستقیم و غیر مستقیم؛ بهره گیری از فناوری اطلاعات جهت جذابیت بخشیدن به آموزه های دینی و قرآنی، بهره گیری از فناوری اطلاعات جهت کمک به امر تحقیق و پژوهش در راستای تولید علم و جنبش نرم افزاری را دنبال می کردند.
این جشنواره در بخش های بهترین نرم افزار پژوهشی، بهترین نرم افزار ترویجی- تبلیغی، بهترین نرم افزار آموزشی، بهترین نرم افزار با مخاطب کودک و نوجوان، بهترین ایده نرم افزار قرآنی، بهترین نرم افزار تلفن همراه پژوهشی، بهترین نرم افزار تلفن همراه ترویجی-تبلیغی، بهترین نرم افزار تلفن همراه آموزشی، بهترین نرم افزار تلفن همراه با مخاطب کودک و نوجوان، بهترین ایده نرم افزار تلفن همراه قرآنی، بهترین بخش نرم افزار مرکز و نهادها، بهترین پایگاه اطلاع رسانی ترویجی- تبلیغی قرآن، بهترین پایگاه اطلاع رسانی ترویجی- تبلیغی قرآنی، بهترین پایگاه اطلاع رسانی آموزشی قرآنی برگزیدگان را انتخاب کرد.
نکته
ابزار در خدمت
لوازم دنیای جدید از بنیان های آن سرچشمه می گیرد. بعضی این را یک اتفاق بدیهی می دانند و معتقدند نباید از لوازم دنیای جدید که پایه هایش انسان مداری به جای یکتاپرستی به مفهوم واقعی اش است، استفاده کرد. اما برخی ها هم از مصادره به مطلوب این ابزارها در جهت اهداف گسترش دین صحبت می کنند. تولید نرم افزارهای قرآنی قطعاً گامی است در این مسیر. با این حال سازندگان نرم افزارهای قرآنی که عموماً مهندسان جوان مسلمان هستند با قوت تمام سعی در یافتن دریچه هایی نو در پیشرفت دادن به تولید این نرم افزارها هستند.
منبع: نشریه همشهری قرآن (آیه) شماره2