پرستار، حرفی از کلام خداوند

تاریخ نگارش : نهم فروردين 1391

پرستار، حرفی از کلام خداوند
حاجیه تقی زاده فانید

لایه‏های سنگین حزن بر دل بیمار فرو می‏نشیند. چشم‏های بی‏رمق او درد را فریاد می‏کشد. توان از وجودش پرکشیده است و او با جسمی خسته، لحظات دردآفرین بیماری را به کندی سپری می‏کند. در این لحظات، تنها سایه پرستار است که بیمار را در مسیر پرفراز و نشیب بیماری قوّت می‏بخشد. گرمای عشق آفرین خدمتگزاری را در تن رنجور بیمارش تزریق می‏کند و لبخند را بر لبانش مهمان می‏سازد. پرستار، حرفی از کلام خداوند است؛ شعاعی از ملکوت پرحشمت و تابشی از زیبایی انسان. پرستار، یعنی خلاصه عشق در کویر گداخته درد. پرستار، گرمی دستی است که بر پیشانی تب‏داری می‏نشیند و امیدی است که از چشمان شفّاف مهربانی در وجود پردرد لانه می‏کند.

شریف‏ترین شغل
در میان شغل‏های گوناگون، برخی شغل‏ها دارای ویژگی اخلاقی و انسانی است؛ زیرا افزون بر این‏که با امور روزمره افراد جامعه سرو کار دارد، تأثیر به سزایی در سلامت و تربیت جامعه نیز ایفا می‏کند. از جمله این مشاغل، می‏توان پرستاری را نام برد. پرستاری، از شریف‏ترین شغل‏هاست؛ زیرا خدمتی بزرگ به افراد همنوع و بیماران به شمار می‏آید.

پرستاری یعنی...
پرستار یعنی بیمار دار و پرستاری یعنی مراقبت و مواظبت از فرد دیگر. پرستاری یعنی همانند شمع، نورافشانی نمودن و مهربانی و گرمای عشق را در تن‏های رنجور تزریق کردن. پرستاری عشق است؛ عشق به خالق و مخلوقات. عشق به خالق است در رسیدگی به مخلوقات خدا، و عشق به مخلوق است در اطاعت خالق و رسیدگی و اهتمام به دردهای همنوعان و سلامت جامعه و با این هدف است که عمل پرستار، محبوب حضرت حق می‏گردد. پرستاری، یعنی همه جسم و جان عاشق شدن و با تمام روح در خدمت‏گزاری دیگران برآمدن، یعنی شور زندگی را در جان‏های خسته از درد و رنج، افکندن!

پرستاری در قدیم
پرستاری، پیشینه و تاریخچه‏ای بسیار کهن دارد. مردمان گذشته، بر این عقیده بودند که گناه و کفر انسان‏ها، علت اصلی بیماری هاست و از این رو، معالجه و پرستاری بیماران، به گونه‏ای بسیار ابتدایی و به دست متولّیان امور دینی صورت می‏گرفت. در منابع آشوری، از قوم‏های ایرانِ قدیم، به نوعی، از پرستاری و پرستاران سخن به میان آمده است. شش قرن پیش از میلاد مسیح، در هند، شناخت و علم نسبت به طرزتهیه دارو، فداکاری نسبت به مریض، پاکی روح و پاک چشمی، چهار ویژگی اساسی و لازم در کار پرستاری به شمار می‏رفته است. بُقراط ـ حکیم و طبیب یونانی ـ بر این اعتقاد بود که پزشک، یا باید خود از بیمار پرستاری کند یا یکی از شاگردانش را بدین کار گمارد.

پرستاری در اسلام
دین مبین اسلام، با دستورات کاملی که حیات بخش و راهگشای مسلمانان است، در هر زمینه‏ای، چه جزئی و چه کلی، برنامه‏ای دارد که خط سیر افراد بشر را روشن کرده است. در زندگی بزرگان و رهبران الاهی، که نمونه‏های بارز در زندگی ما هستند، دستورات و فرمان‏هایی می‏بینیم که با دقت در آن‏ها، می‏توان نظر دین را در امر پرستاری به دست آورد. در تعالیم اسلامی، پرستاری از بیماران و محبت به آنان تأیید و تشویق شده است. امام صادق علیه‏السلام ، ضمن سفارش اکید به یکی از یاران خود در خصوص مراقبت از هم‏سفر بیمارش، این کار را ارزنده‏تر از نماز خواندن در مسجدالنبی خوانده‏اند. علّامه محمدباقرمجلسی ـ اندیشمند بزرگ اسلامی ـ در توضیح این حدیث و باعمومیت دادن آن، پرستاریِ همه برادران ایمانی و دینی را مشمول سخن امام دانسته است.

اولین مدرسه پرستاری در ایران
با شروع اقدامات پزشکی مبلغان مذهبی آمریکایی در تبریز در سال 1260ش، اولین بیمارستان آمریکایی در سال 1272 در تهران افتتاح و آموزش دختران برای پرستاری آغاز شد. بعدها در سال 1284، در رشت و کرمانشاه هم مبلّغان مسیحی به تعلیم کارآموزانِ دختر پرستار پرداختند. نخستین آموزشگاه‏های مستقل پرستاری را نیز همین مبلّغان تأسیس کردند که عبارت بود از آموزشگاه‏های پرستاری تبریز و ارومیه. هم‏چنین در سال 1295 در مشهد، تعلیم پرستاری در بیمارستان‏ها آغاز شد. در تیرماه 1315 اساس نامه و در مهرماه 1316، برنامه دروس آموزشگاه‏های پرستاری به تصویب شورای عالی معارف رسید. در همین سال، پنج مدرسه دولتی پرستاری، که مربیان آن معلمان انگلیسی و آمریکایی بودند، در تهران، مشهد، تبریز، اصفهان و شیراز آغاز به کار کردند.

پرستاری زنان در صدر اسلام
اسلام از ابتدا بادیده احترام به پرستاری نگریسته است. زن، به عنوان شخصیتی که مظهر مهر ومحبت و عاطفه است، می‏تواند با صبوری و شفقّت، به مداوای مجروحان میدان نبرد بپردازد و در راه پیروزی لشگریان اسلام مؤثر باشد. به همین دلیل، رسول اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله هنگامی که عازم میدان نبرد می‏شدند، برخی از زنان داوطلب را برای پرستاری از مجروحان جنگی با خود می‏بردند و پس از پایان جنگ، سهمی از غنایم جنگی را به آن‏ها اختصاص می‏دادند. خدمات زنان پرستارِ صدر اسلام، مشهور است و نام بسیاری از آنان، در کتاب‏های تاریخی ثبت گردیده است؛ به عنوان نمونه، از «اُمّ سَنانِ»، «اُمّ سَلیم» و «اُمّ عَطیه» در جنگ‏های خیبر و اُحُد نام می‏برند که با پرستاری از مجروحان جنگی، در جهاد بر ضد کافران شریک بودند.

پرستاری فاطمه علیهاالسلام از پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله
روش پرورش در مکتب اسلام، نیرومندترین مکتب‏های تربیتی بشری بوده است؛ چرا که مصداق واقعی آن، اولین زن تربیت شده اسلام فاطمه زهرا علیهاالسلام دختر پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله است که در دَه سالگی، به میدان جنگ برای پرستاری زخمیان می‏رفت و بر روی زخم‏های فداکاران اسلام، مرهم می‏نهاد تا به زنان عالم سرمشق دهد وترجمان تعلیم و تربیت اسلام باشد. در غزوه احد، چهارده نفر از نزدیکان و زنان اهل بیت در جست و جوی پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله سراسیمه و سرور و پوشیده از شهر مدینه به سرعت به طرف کوه‏های احد شتافتند، ولی نخستین زنی که خود را به میدان جنگ رسانید، فاطمه زهرا علیهاالسلام یگانه دختر باقی مانده پیامبر صلی‏الله‏علیه‏و‏آله بود.

پرستاری زینب کبری علیهاالسلام و روزپرستار
حضرت زینب علیهاالسلام در سخت‏ترین لحظات زندگی و در شرایط طاقت‏فرسای خطر و مصیبت، تسکین دهنده دردهای برادر، غم خوار جسم بیمار امام سجاد علیه‏السلام ، پرستار کودکان یتیم ووحشت زده اهل بیت و آرام بخش خاطر زنان مصیبت‏زده و مضطرب کاروان کربلا بود. اگر روز تولد حضرت زینب علیهاالسلام روز پرستار نام‏گذاری شده، عملی به حق و شایسته است. پرستاری بی‏نظیر حضرت زینب علیهاالسلام از امام سجاد علیه‏السلام که در صفحات تاریخ نقش بسته است، به تمام پرستاران دل سوز مسلمان می‏آموزد که در هر شرایطی و به رغم مشکلات، دشواری‏ها و کمبودها، به وظیفه خطیر خود بپردازند و باحفظ روحیه ایثار، گذشت، تعهّدکاری، فداکاری و حفظ ارزش‏های اسلامی، مسؤولیت خطیر و مهم خود را به انجام برسانند، پاداش را از خدا بخواهند و به بزرگ پرستار اسلام، حضرت زینب علیهاالسلام ، تأسّی جویند.

اهمیت و ضرورت پرستاری
اهمیت والای پرستاری، در خدمتی که یک پرستار به بیماران می‏کند، جلوه می‏نمایاند؛ که اگر بیش‏تر از خدمت پزشک نباشد، کمتر نیست. مراقبت در مصرف به موقع داروها، رعایت رژیم غدایی، ملاطفت و حسن خلق پرستار، می‏تواند در بهبود بیمار، مفید و مؤثر باشد و اگر خللی در نحوه پرستاری پیدا شود، چه بسا موجب به هدررفتن زحمات پزشک شود. امروزه پرستاری چون دیگر شاخه‏های علوم، جنبه‏های تخصصی و روان‏شناختی پیدا کرده و دانشکده‏های پرستاری در سراسر جهان شکل گرفته‏اند، اما باید اذعان داشت که بخشی از چهره زیبای پرستاری، زیر سایه سنگین بی‏توجهی یا جهل، کدر و ناشناخته مانده است.

ارزشمندترین پرستاری
بی‏شک پرستاری، از اعمال ارزشمند جوامع انسانی است که در مکتب اسلام نیز دارای جایگاه والایی است و اگر از ویژگی‏های برخوردار باشند، ارزش آن دو چندان خواهد شد. همراه بودن با اخلاص، باعث محبوب‏تر شدن عمل پرستاری نزد خدا می‏شود و تحمّل سختی‏های راه که اقتضای شغل شریف پرستاری است، به قدر و منزلت پرستاری می‏افزاید. همراه بودن با شناخت و شناختن قدر و منزلت بیمار در نزد خداوند، به جهت موقعیتی خاص که دارد، به عمل پرستار ارزش بیش‏تری می‏بخشد. پرستاری از بستگان، یکی دیگر از عواملی است که بر ارزش پرستاری می‏افزاید. هر قدر انسان در کاری همانند پرستاری که خود دارای ارزش است، مشقت و دشواری بیش‏تری تحمّل کند، اجر و پاداش بیش‏تری خواهد داشت.

وظیفه متقابل پرستار و جامعه
بر اساس حدیث شریف «همه شما نسبت به همدیگر مسؤول هستید»، هرکس در قبال همنوعان و هم کیشان خود مسؤولیت و وظیفه‏ای دارد. پرستاران نیز از این اصل کلّی مستثنی نیستند. هر پرستاری، در برابر جامعه خویش اعم از مردم، حکومت و مدیران، وظیفه‏ای دارد و جامعه نیز در برابر پرستاران وظایفی دارد. مهم‏ترین وظیفه پرستاران در برابر مردم آن است که خدمتگزار صدیق آنان باشند و در مواقع ضروری، از هر گونه کمک دریغ نورزند؛ زیرا پرستار، خود عضوی از یک پیکره اجتماع است. وظیفه مهم پرستاران در برابر مدیران، اطاعت و فرمان برداری و اجرای قوانین و در برابر حکومت، استفاده از فرصت‏هایی است که حکومت فراهم می‏کند. در مقابل، مدیران، مردم و حکومت اسلامی و در یک کلام جامعه اسلامی در برابر پرستاران وظایفی دارند. مهم‏ترین آن‏ها، قدرشناسی از پرستاران و نیز فراهم کردن امکانات برای بهره‏وری بیش‏تر از فرصت‏هاست.

اخلاق پرستاری
پرستاران مسلمان و متعهد، که در کشور و فضایی اسلامی به خدمت مشغول می‏باشند، زمانی با بیمار مواجه هستند که وی نیازمند کمک و پشتیبانی‏آن‏هاست و بدون شک، روح حسّاس و رنجیده‏ای دارد. پرستارِ آگاه و متعهد، با اخلاق نیک و رابطه حمایتی و عاطفی که با بیمار برقرار می‏کند، نقش به سزایی در سلامت و بهبودی او دارد. تأثیر رفتار و عملکرد مثبت یک پرستار در بازگرداندن سلامت بیمار، کم‏تر از دارویی که او مصرف می‏کند، نیست. بر این مبنا، از مهم‏ترین کارهای پرستار، شناخت شیوه‏های برخورد، کیفیت را بطه با بیمار و در نهایت، پای بندی به اصول و موازین صحیح و سازنده در برخورد با بیمار می‏باشد؛ البته، روح پرستاری و ارزش والای آن نیز، در همین امور نهفته است.

رعایت اخلاق در روابط پرستار با بیمار
بیمار که در وضع جسمی و روحی نامطلوبی به سر می‏برد، در محیطی نامأنوس ،همدم و همراهی به جز پرستار و بهیار ندارد. وی در این ضعف و بیماری، افزون بر کارهای درمانی، نیازمند حمایت عاطفی است که این مهمّ را پرستاران می‏توانند برآورده سازند. بیمار اگر با اخلاق نیک و روابط صحیح و اسلامی پرستار مواجه شود، به وی اعتماد نموده و او را دل سوز و حامی خود می‏داند. این اعتماد و امنیت روحی، نقش مؤثری در تسریع بهبودی او دارد. برعکس، اگر این امنیت روحی واعتماد برای بیمار حاصل نشود، چه بسا کارهای درمانی هم بی‏نتیجه می‏ماند و بیمار نمی‏تواند سلامت خود را بازیابد. نرم خویی و مدارای با بیمار، زمانی که با کج خُلقی‏ها و بی‏حوصلگی‏های وی مواجه می‏شود، ضرورت کار یک پرستار است واین خوی نیکو و مدارای پرستار با بیمار، زیبایی کار پرستار را دو چندان می‏کند.

اهمیت چند نکته
پرستاران، افزون بر مراقبت‏های درمانی ورعایت اخلاق صحیح اسلامی، مراقبت‏های عاطفی و حمایتی نیز از بیماران به عمل می‏آورند و همواره در سعی و تلاش‏اند تا با اِعمال مهر و عاطفه و بخشش آن به بیماران، که از ویژگی‏های بارز اخلاق اسلامی است، آنان را در تسریع بهبودی همراهی کنند و با انس گرفتن با بیمار، از او احوال‏پرسی نمایند و با او اظهار همدردی کنند، وی در به بهبودی امیدوار کرده و نیز برایش دعا کنند. پرستاری از بیماران و بیمارداری، به روحیه انسان دوستی، فداکاری و ایثار احتیاج دارد. علاوه بر این‏که پرستاری، بستر مناسبی برای خدمت به خلق خداو به دست آوردن ثواب است، پرستاران، بهترین و عملی‏ترین تبلیغ را برای ارزش‏های دینی انجام می‏دهند و با عمل خود، دل‏ها را به سوی خداو ارزش‏های خدایی متوجه می‏سازند.

تولد حضرت زینب و روز پرستار
بعد از انقلاب اسلامی، مجله‏های پرستاری متعددی در زمینه اطلاع‏رسانی علمی و تخصصی آغاز به کار کردند که اغلب آنها را دانشکده‏های پرستاری در تهران و شهرستان‏ها منتشر می‏کردند. در سال 1359ش روز ولادت حضرت زینب علیهاالسلام روز پرستار نامیده شد و هر سال در این روز، به مقام پرستار ارج نهاده می‏شود و از پرستاران نمونه کشور تقدیر به عمل می‏آید. پرستاران، این فداکاران ایثارگر، در فداکاری و ایثار، به بانوی بزرگ عاشورا، حضرت زینب علیهاالسلام ، اقتدا کرده‏اند تا به قلّه رفیع معنویت دست یابند.

روزت مبارک
گل واژه‏های مهربانی و ایثار در دستان مهربانت شکفته می‏شوند، آن گاه که بر بالین بیمار می‏آیی و دست نوازشت را بر چهره تب دارش می‏کشی. تو که زینب علیهاالسلام را الگوی خود قرار داده‏ای، در پرستاری از بیماران، عشق را معنا می‏کنی، آن گاه که خوابِ چشمانت را می‏زدایی و بر بالین بیمارت می‏نشینی و تا سپیده صبح، نظاره گر وجود تب‏دارش هستی. تو که خستگی در وجودت معنا ندارد و گرمی مهربانی و امید را در جان‏های خسته و فرسوده از درد و رنج بیماران تزریق می‏کنی، تو که لبخند شورآفرین عشق به زندگی را بر لبان سردشان جاری می‏سازی، خداوند پاداش زحمت‏ها و تلاش هایت رابدهد. روزت مبارک باد!