تاریخ نگارش : بیست و یکم ارديبهشت 1391
نگاهی به جایگاه نگاهی به جایگاه مادر در اسلام و قرآن
حاجیه تقی زاده فانید
در درازنای تاریخ بشر، نام مادر در میان نامهای سایر موجودات یکی از واژه های مقدس بوده که عالی ترین مفاهیم انسانی را در خود جای داده است؛ عفت و پاکدامنی، محبت و مهرورزی، ایثار و فداکاری، شفقت و بردباری، صفایی و پاکدلی، عطوفت و احساس و...
کلید واژه : نگاهی به جایگاه مادر در اسلام و قرآن
در درازنای تاریخ بشر، نام مادر در میان نامهای سایر موجودات یکی از واژه های مقدس بوده که عالی ترین مفاهیم انسانی را در خود جای داده است؛ عفت و پاکدامنی، محبت و مهرورزی، ایثار و فداکاری، شفقت و بردباری، صفایی و پاکدلی، عطوفت و احساس و...
از جمله آْن مفاهیم عالی و ارزنده انسانی مادر اند که در هریک حقایق فطری عظیمی نهفته است؛ حقایق ایمانی ای که از دریچه تقوی و خدا جویی می توان کُنه آن را درک کرد.
از همین جاست که تعریف مادر در فرهنگ اسلامی نسبت به سایر فرهنگ ها در هر زمان و مکان، متفاوت است.
احساس مادری یکی از غرایز فطری ای است که در وجود هر انسان اعم از مسلمان و غیر مسلمان دیده می شود اما این احساس در قلب مادران غیر مؤمن به مقتضای نفسانی آن و در قلب مادران مؤمن به مقتضای ایمانی آن وجود دارد.
رابطه ایمانی-انسانی ای که یک مادر و یک فرزند مؤمن را بهم پیوند میدهد، با رابطه یک مادر و یک فرزند غیر مؤمن اصلاً قابل مقایسه نیست. به خاطری که در قلب مادران مؤمن دو احساس با هم یکجا می شود: احساس عاطفی و احساس ایمانی؛ زمانی که این دو احساس با هم یکجا می شود، عواطف انسانی تحت تأثیر احساسات ایمانی قرار گرفته و طبیعت انسان را دگرگون می سازد.
ویژگی آموزه های انسانی پیامبر بزرگوار اسلام (هزاران درود و سلام به روح مطهرش باد) که در برخی احادیث خود را "آموزگار" معرفی می کند، در همین نقطه است که نفس را با روح آشتی داده و میان غرایز این دو، رابطه ای را تأمین کرده و در روزگار خویش عملاً آنرا در جامعه تطبیق نموده است.
در روزگار پیامبر مادرانی را درمی یابیم که احساس و عواطف آنها کاملاً متفاوت از مادران امروزی است؛ به گونه مثال: "خنساء" مادری است که در جنگ قادسیه چهار فرزند جوانش را به استقامت و پایداری در مقابل دشمن تشویق و ترغیب می کند تا آنکه هرچهار فرزندش شهید می شوند. وقتی نعش های آنان را به نزد وی می آورند، برای آنها فریادی بر نمی آرد و اشکی نمی ریزد، بلکه سپاس پروردگار را اداء می کند به اینکه او را به قتل فرزندانش در راه خویش افتخار بخشیده است.
صبر و شکیبایی خنساء در مقابل جسد چهار فرزند جوانش که با خاک و خون آلوده اند، به صراحت نشان میدهد که این احساس مادری، از نوع احساسی است که فقط از راه ایمان، حقیقت آن را می توان درک کرد.
در اینجا پیوند مادری خنساء به فرزندانش بخشی از پیوند ایمانی بزرگ وی با پروردگار و پیامبرش می باشد. رشته ایمانی ای که خنساء را به پیامبر پیوند داده، تمام روابط عاطفی دیگر را در قبال فرزندانش متحول ساخته است.
از همین جاست که قرآن کریم در آیات متعدد، مسلمانان را به جایگاه بلند مادر متوجه ساخته و به شخصیت آن ارج می نهد؛ در آیه چهاردهم سوره لقمان می فرماید: "و فرمان دادیم انسان را (به نیکوکاری) در مقابل پدر و مادر؛ در شکم برداشته است او را مادر در حالی که سستی بالای سستی را احساس می کرده است". همین مفهوم در آیه 15 سوره احقاف با اندکی تفاوت تکرار می شود: "و امر کردیم آدمی را به نیکوکاری در قبال پدر و مادر، در شکم برداشته است او را مادر به دشواری و زاده است او را به دشواری، و (از) مدت بارداری (الی) جدایی از شیرخوارگی سی ماه است". همانطور در آیه های 23 و 24 سوره "الأسری" می فرماید: "فیصله کرد پروردگار تو که عبادت مکنید مگر فقط او تعالی را و با پدر و مادر نیکو کاری کنید؛ اگر برسد به نزد تو یکی از آنها یا هردوی شان در کلان سالی (دریابی ایشان را در حالی که عمر شان به پختگی رسیده است)، پس مگو ایشان را "اف" (کلمه ای که سبب رنجش خاطر آنها شود) و بانگ مزن بر ایشان و بگو با آنها سخن نیکو، و پست کن با ایشان بازوی تواضع را از جهت مهربانی، و بگو: ای پروردگار من ببخشای بر آنها چنانچه پرورش کردند مرا در خوردسالی".
قرآن کریم در آیات فوق، احسان و نیکو کاری را در حق والدین فرض گردانیده و در رابطه به مادر به طور خاص تأکید نموده که نسبت به پدر مستحق احسان است.
پروردگار به خاطری که پیوند انسانی را در محیط خانواده تحکیم بخشیده و آنرا حفظ نموده باشد قانونی را وضع کرده تا از یک طرف نظام خانوادگی از هم نپاشد و از سوی دیگر والدین و فرزندان در تمام مراحل زندگی، خوش بخت بوده و به حقوق یکدیگر رسیدگی نمایند.
قرآن کریم، از نخستین مرحله حیات در شکم مادر و بعد از آن در عهد کودکی تا نوجوانی سخن می گوید که هریک از پدر و مادر چگونه مشقت ها و مشکلات را به خاطر فرزند خویش متحمل می شوند؟ به خصوص مادر که در سه مرحله بارداری، وضع حمل و شیردادن طفل، دردها و رنج ها را به انواع گونه گون آن احساس می کند؛ دردهای عضلاتی هنگام بارداری، درد ولادت در وقت وضع حمل، بی خوابی و گرسنگی و پرهیز نمودن از غذاهایی که طبیعت هر انسان به آن تمایل دارد از جمله نقاط عمده ای اند که هر مادر به خاطر فرزندش آن را قبول کرده است؛ در پهلوی این همه مهر و محبت و احساسی که مادر در عهد کودکی نثار فرزند می کند و آن هم برخاسته از پیوند عاطفی و ایمانی ای است که عظمت آن را عقل نمی توان درک کرد، انسان را به عظمت حقوق پدر و مادر بالای فرزندشان متوجه می سازد.
در رابطه به جایگاه مادر در آیین مقدس اسلامی، ابو داوود و ترمذی از طریق معاویه بن حیدة حدیثی را نقل کرده اند که می گوید: از پیامبر اکرم صلی الله علیه و سلم پرسیدم کدام یک از پدر و مادر بیشتر مستحق نیکی اند، فرمودند: (مادرت)؛ گفتم: بعد از وی؟ فرمودند: (مادرت)؛ گفتم: بعد از او؟ فرمودند: (مادرت)؛ گفتم: بعد از وی؟ فرمودند: (پس از آن پدرت؛ و بالترتیب سایر اقارب). همین حدیث را امام بخاری و امام مسلم از طریق ابوهریره روایت کرده اند.
این حدیث در تفسیر آیات فوق از پیامبر اکرم صلی الله علیه و سلم نقل شده که حق مادر را بالای فرزند در مقایسه با حق پدر، سه برابر بیشتر نشان میدهد.
در روایت دیگری که امام بخاری و ترمذی از عبدالله بن عمر آنرا نقل کرده اند، پیامبر اکرم صلی الله علیه و سلم فرموده است: (رضای پروردگار در رضای والدین است و خشم پروردگار در خشم والدین).
حقوق و جایگاهی را که دین مقدس اسلام برای مادر قایل شده است اگر واقعاً مسلمانان به آن در عمل باور داشته باشند، در جامعه اسلامی هرروز، روز مادر است.
منبع-