تاریخ نگارش : بیستم فروردين 1390

فضیلت و آثار دعا از دیدگاه قرآن
علیرضا مزروعی

فضیلت و آثار دعا

خداوند در آیاتی از قرآن کریم براى مخاطبَین در صورتی که دعایی را در محضر خداوند نداشته باشند ، هیچ جایگاه و مقامی، قرار نداده ؛ بنابراین ، فهمیده مى شود که جایگاه و منزلت انسان در نزد خداوند - جلّ جلاله - به اندازه دعا و ارزش او به قدر اهتمام به مناجات و خواندن اوست .

1- خداوند - جلّ جلاله - مى فرماید :

«قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبّى ، لَوْلا دُعآؤُکُمْ. فَقَدْ کَذَّبْتُمْ، فَسَوْفَ یَکُونُ لِزاماً.» 1

بگو: اگر خواندن و دعای شما نباشد پروردگار من به شما اعتنا و عنایتى نکند- شما را قدر و ارزشى ننهد-، [ولى کافران‏] شما [پیامبر و آیات خدا را] تکذیب کردید پس [کیفرتان‏] پیوسته و بر دوام خواهد بود.

خداوند در این آیه شریفه براى مخاطبَین آن هیچ جایگاه و مقامى در صورتى که دعا نداشته باشد، قرار نداده؛ بنابراین، از این کلام فهمیده مى شود که جایگاه و منزلت انسان در نزد خداوند - جلّ جلاله - به اندازه دعا و ارزش او به قدر اهتمام به مناجات و عبادت اوست .

شاید کسى اشکال کند بگوید : مراد از دعا در این آیه ، عبادت و پرستش خداوند است ؛ ولى این درست نیست ، بلکه حقّ همانى است که راویان مورد اعتماد از امامان و سروران ما (علیهم السلام ) روایت کرده اند که مقصود از دعا در این آیه ، بدون کم و کاست همان دعایى است که در عرف شرع فهمیده مى شود.

2 - خداوند - جلّ جلاله - مى فرماید: فَلَوْلا إِذْ جآءَهُمْ بَاءْسُنا، تَضَرَّعُوا، وَلکِنْ قَسَتْ قُلُوبُهُمْ. 2

- پس اى کاش هنگامى که سختى و ناگواریى از سوى ما به آنان مى رسید، تضرّع و زارى مى نمودند، لیکن دل هایشان قساوت پیدا نموده و سنگدل گردیده بودند.

خداوند - جلّ جلاله - در این آیه شریفه هشدار مى دهد که اگر کافران تضرّع و زارى مى نمودند ، خداوند سختى و ناگوارى و خشم و عذاب و عقاب خویش را از آنان برمى داشت و ناراحتیهاى آنان را برطرف مى نمود.

ملاحظه مى شود که خداوند نفرمود :

اى کاش وقتى سختى و ناگوارى از ناحیه ما به سوى آنان مى آمد ، نماز مى خواندند یا روزه مى گرفتند یا حجّ به جا مى آوردند یا قرآن قرائت مى نمودند و این خود به صراحت مطلب را براى اهل فهم از برجستگان روشن مى نماید.

3- باز از جمله آیات ، وعده پاکیزه خداوند - جلّ جلاله - است به اینکه :

دعا، کلید رسیدن به آمال و آرزوهاست. آنجا که مى فرماید: وَ إِذا سَاءَلَکَ عِبادى عَنّى ، فَإِنّى قَریبٌ، اءُجیبُ دَعْوَةَ الدّاعِ إِذا دَعانِ. 3

- و هرگاه که بندگانم درباره من بپرسند ، بگو : که من نزدیکم و دعاى هر دعا کننده را هنگامى که مرا بخواند، اجابت مى کنم .

خداوند - جلّ جلاله - مى فرماید: «قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبّى ، لَوْلا دُعآؤُکُمْ. فَقَدْ کَذَّبْتُمْ، فَسَوْفَ یَکُونُ لِزاماً.» بگو: اگر دعایتان نبود، پروردگارتان چه اعتنایى به شما داشت ، زیرا مسلّماً شما تکذیب نمودید، و لذا تکذیبتان همواره ملازم شما خواهد بود

4 - و نیز در این باره است فرمایش دیگر خداوند - جلَّ جلاله - که مى فرماید :

اءُدْعُونى اءَسْتَجِبْ لَکُمْ، إِنَّ الَّذینَ یَسْتَکْبِرُوُنَ عَنْ عِبادَتى ، سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرینَ. 4
دعا

مرا بخوانید تا دعایتان را براى شما اجابت کنم ، براستى کسانى که از پرستش و عبادت من گردنکشى مى کنند ، با حالت خوارى و ذلّت وارد جهنّم خواهند شد.

خداوند - جلّ جلاله - با این آیه شریفه توجّه مى دهد که ترک کردن دعا ، استکبار و گردنکشى از پرستش و عبادت او و نیز سبب داخل شدن در آتش جهنّم و عذاب خوار کننده آن است.

از امام صادق (ع) روایت شده که مراد از عبادتى که انسان از آن گردنکشى مى نماید در این آیه ، همان دعا است و اینکه هرکس با وجود این دستور آن را ترک کند ، از مستکبران و گردنکشان خواهد بود.

5 - تنها بخشى از آیاتى که ذکر شد، براى عارفان کفایت مى کند و اگر نبود در فضیلت دعا جز فرمایش خداوند - جلّ جلاله - به سرور پیامبران - صلوات اللّه علیه و آله - آنجا که مى فرماید :

واصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ الَّذینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بالْغَداوَةِ وَالْعَشِىِّ، یُریدُونَ وَجْهَهُ، وَلاتَعْدُ عَیْناکَ عنَْهُمْ. 5

- و خویشتن را با کسانى که صبح و شام پروردگارشان را مى خوانند ، در حالى که تنها خشنودى او را اراده نموده اند، به صبر و شکیبایى وادار کن و مبادا چشمانت را از آنان بردارى.

کفایت مى کرد و این امر بزرگى است ؛ زیرا این خطاب در مقام ستایش و مدح کسانى که صبح و شام به درگاه پروردگار دعا مى کنند صادر شده و خداوند - جلّ جلاله - به خاطر دعاى آنان در صبح و شام به رسولش (ص) امر فرموده که پیوسته ملازم آنان بوده و چشمان شریفش را از مصاحبت و همنشینى با ایشان برندارد.
....................................................
پی نوشت ها :

1. سوره فرقان آیه 77

2. سوره انعام آیه 43

3. سوره بقره آیه 186

4. سوره غافر آیه 60

5. سوره کهف آیه 28