تاریخ نگارش : بیستم فروردين 1390

تضمین خدا درباره چند آیه قرآن
علیرضا مزروعی

تضمین خدا

اگر چه همه آیات قرآن، از یک منشأ واحد سر چشمه گرفته اند و همگی متصف به وصف، حیات، شفاء ونورانیت مطلقند، اما بر پاره ای از این آیات، همچون آیت الکرسی، سوره حمد، آیه ملک و.. آثار و خواصی مترتب است که موجب شهرت بیشتر آنها گردیده است.

حکیم متأله و مفسر فرزانه‌ی قرآن کریم، استاد آیت الله جوادی آملی در کتاب گران سنگ"اسرار‌الصلوة"، که به فارسی نیز برگردانده شده است، در این باره به توضیح و تبیین روایتی از کافی مرحوم کلینی پرداخته اند که بسیار نکته آموز است.

« باید دانست که در جاى خود به روشنى ثابت است که هر ذکرى از اذکار خداوند داراى حیات است و تسبیح مى گوید و راز عینى آن در عرش الهى استقرار دارد و از آنجا به عنوان امر تکوینى والا از مبدا وجود الهى به سوى وجود عقلى و از وجود عقلى به مثالى و از مثالى به طبیعى تنزل مى کند و در جهان طبیعت به عالم لفظ و اعتبار تبلور مى یابد.

بنابراین، اگر به گوش تو این سخن خورده که برخى از آیات ، هنگام هبوط به زمین ، خود را به عرش الهى آویختند و همان پرسش فرشتگان را به گونه اى تکرار کردند که گویاى رخداد فساد در زمین و اهل زمین بود، این گفته را در بقعه امکان ؛ یعنى احتمال عقلى بگذار و آن را ممکن بشمار. همچنین برهان روشن به امکان فلسفى آن راهنمایى مى کند. امکان فلسفى مقابل امکان به معناى احتمال عقلى است . مفاد احتمال عقلى این است که تا وقتى دلیل بر امتناع چیزى نباشد، باید آن را محتمل و ممکن دانست و مفاد امتحان فلسفى آن است که دلیل محکم و با ارزش بر امکان آن مقابل امتناع و وجوب اقامه شده باشد. به علاوه عرفان و کشف صحیح ، با پشتوانه وحى ، نیز احتمال عقلى را مساعدت مى کند؛ و اینک نمونه آن :

کلینى - قدس سره - در جامع خویش از یعقوب بن شعیب از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود:

چون خداوند عزوجل فرمان داد که این آیات به زمین هبوط کنند، خود را به عرش آویخته و گفتند پروردگارا به کجا هبوط کنیم؟ به سوى لغزشها و گناه ها؟

خدایا به تو پناه مى برم از دانشى که سود نمى دهند، و از دلى که خشوع و فروتنى ندارد، و از نفسى که سیر نمى شود، و از نیایشى که اجابت نمى شود. بار خدایا از این چهار چیز به تو پناه مى برم

خداوند - عزوجل - به آنان وحى کرد: فرود آیید، به عزت و جلالم سوگند هیچ یک از آل محمد صلى الله علیه و آله و شیعیانشان شما را پس از نمازهاى واجب در هر روز تلاوت نمى کند، جز آنکه با چشم باطن و پوشیده ام هر روز هفتاد بار به او نظر مى افکنم ، و در هر نگرش حاجت او روا مى سازم ، و او را با آنکه داراى عصیان و گناه است مى پذیرم ، و آن آیات عبارت اند از: ام الکتاب، حمد، شهد الله انه لا اله الا هو والملائکة و اولوا العلم، و آیة الکرسى و آیه ملک، قل اللهم مالک الملک ... 1


کسى که این آیات را پس از مناجات با خداوند متعال بخواند، امیدوار باشد که نخست از وجود اعتبارى به وجود حقیقى ، و سپس به وجود مثالى و سرانجام به وجود عقلى ترقى مى یابد و در پى این مرحله ، مقامى است که جز اندک مردانى سرآمد، که در خداى باقى فانى شده و ما سوا را به فراموشى سپرده اند، بدان دست نمى یازد. بنابراین ، تعقیبى به رشد بالغ رسیده که به راز عقلى دست یافته باشد و با آن به عرش الهى آویزد، چنان که سرّ و نهان آیات و اذکار وارده به عرش الهى آویخته اند.

از چیزهایى که غفلت از آن شایسته نیست ، این است که آنچه در جان انسان و در خارج مى خواهد تأثیر بگذارد، باید چیزى باشد خارجى و برتر از موجود اثر پذیر از قبیل اقوى بودن مؤثر از متأثر و علت بر معلول چنانکه شی متأثر نیز از موجود مؤثر خارجى برتر، اثر مى پذیرد؛ زیرا موجود لفظى یا مفهوم ذهنى اثر ندارند.

بنابراین، اثر گذار واقعى همان علمى است که در کتابها، دهانها و ذهنهاست، چنان که تأثیرپذیر نیز دل کسى است که از نهان و روح علم اثر پذیرفته نه از مفهوم علم و دانش . از این رو رسول خدا صلى الله علیه و آله در دنبال هر نماز نیایش مى کرد و مى گفت : اللهُمَ انى اَعوذُبکَ مِن علم لا ینفَعُ ، و قلب لا یخشَعُ ، و نفس لا تشبَعُ ، و دعاء لا یسمَعُ ، اللهُّمَ انى اعوذبک من هولاءِ الاربعِ 2. ؛ خدایا به تو پناه مى برم از دانشى که سود نمى دهند، و از دلى که خشوع و فروتنى ندارد، و از نفسى که سیر نمى شود، و از نیایشى که اجابت نمى شود. بار خدایا از این چهار چیز به تو پناه مى برم .»



نتیجه:

برای برخی از آیات قرآن آثاری ذکر شده است که اگر تلاوت‌گر و مترنّم به این آیات، مرتبه حقیقت و وجود عقلی آنها را دریابد، این خواص و آثار بر وی جاری می شود.



پی نوشت ها :

1- جامع احادیث الشیعة ، ج 5، ص 385، ح 3465

2- جامع احادیث الشیعة ، ج 5، ص 395، ح 3493