تاریخ نگارش : هفدهم آبان 1391

چند همسری در اسلام؛ قساوت یا عدالت؟
ندا ولیخانی

چند همسری یکی از مرزهای دنیای کهن و دنیای تغییر یافته کنونی است، ترجیهات موجوددر این زمینه همراه با سکون گذشته دفن شده است و زنده نگه داشتن آن حداقل با توجیهات گذشته مقدور نیست سعادت و خوشبختی زناشویی در گرو صفا، صمیمیت، گذشت، فداکاری، وحدت و یگانگی است .

در تمام بحث هایی که در مورد انواع زندگی خانوادگی در دوره های مختلف بیان شده است سعی بر آن دارد که دید کلی در مورد واقعیت زندگی خانوادگی و توصیف آن همانگونه که در عمل وجود دارد در ذهن ایجاد شود .

درواقع در طول یک دوره تاریخی، خانواده دست خوش تغییرات اساسی و بنیادی شده که از عوامل مختلفی چون تغییر شیوه زندگی و نوع معیشت و تکنولوژی و مصرف و تغییر نگرش نسبت به زندگی متأثر است . حول این تغییرات رویکردهای مختلفی در مورد خانواده شکل گرفته است . دین مبین اسلام تلاش می کند زوجین را علیرغم مشکلات به زندگی مودت آمیز و عاشقانه دعوت کند . در جهان اسلام خانواده با همه مظاهرش آن چنان استوار و پابرجا بنا نهاده شده که هیچ عاملی نمی تواند اساس آن را زیر سؤال ببرد

خانواده کوچکترین سلول جامعه است . اگر خانواده از لحاظ روانی آرامش داشته و سالم باشد جامعه نیز از جهات فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه ای سالم و مترقی و روبه رشد خواهد بود .

یکی از بزرگترین چالش های امروزی جامعه نهاد خانواده می باشد و عواملی که باعث افزایش یا کاهش راندمان و پویایی این نهاد می گردد باید مورد توجه قرار بگیرد .

جامعه وقتی پویا و تأثیرگذار است که تک تک اجزای آن که همان نهاد مقدس خانواده می باشد مورد توجه، بررسی و شناخت از تمامی ابعاد قرار بگیرد لذا چند همسری و تعدد زوجات که عامل مؤثر بر این نهاد است، مورد بررسی قرار می گیرد .

بررسی درستی و نادرستی مسائلی مانند تعدد زوجات که ناشی از ضرورت های شخصی یا اجتماعی است با این نحو صحیح نیست که آن را با تک همسری مقایسه کنیم . بررسی صحیح اینگونه مسائل منوط به این است که از طرفی علل و موجبات ایجاب کننده آنها را در نظر بگیریم و ببینیم عواقب وخیم بی اعتنایی به آنها چیست .

از طرف دیگر نظری به مفاسد و معایبی که از خود این مسائل ناشی می شود بیفکنیم . آنگاه یک محاسبه کلی روی مجموع آثار و نتایجی که از دو طرف مسئله پیدا می شود به عمل آوریم . تنها در این صورت است که این گونه مسائل بصورت واقعی مورد بررسی قرار می گیرند .

لذا در این مقاله به انواع ازدواج (تک همسری ـ چند همسری و ......) و عواملی که از نظر تاریخی و اجتماعی باعث ایجاد چند همسری می شوند معایب و آسیب های چند همسری از نظر حقوقی ـ فلسفی ـ تربیتی ـ روحی و اخلاقی و هم چنین عواملی که باعث ضرورت تعدد زوجات در جامعه می گردد . تفاوت های فیزیولوژیکی زنانه و مردانه که مؤثر در این پدیده است . و موضوع کمونیسم جنسی ـ چند شوهری و علل شکست چند شوهری . نظر اسلام در رابطه با تعدد زوجات و نسبت هایی که به اسلام داده اند و بطور کلی نقش اسلام در چند همسری، فلسفه ازدواج های پیامبر نکات مهم در ازدواج های پیامبر بررسی حقوقی چند همسری در ایران با توجه به لایحه حمایت از خانواده و نظر حقوق دانان را در این باره و بطور کلی چند همسری در کشورهای امریکا ـ کانادا ـ تونس ـ مصر و بنگلادش و نظریه های پست مدرن در حول محور خانواده عواملی که باعث افزایش سن ازدواج می شوند و موضوع ازدواج موقت را در این مقاله مورد بررسی قرار داده ایم .

لزوم پرداختن به این موضوع

در زندگی مدرن امروزی ارزشهای بسیاری تغییر کرده اند . زندگی خانوادگی که اساس جامعه را تشکیل می دهد مانند دیگر سنت ها مورد هجوم واقع شده است .

و از آنجا که بهترین و با ارزش ترین و مؤثرترین ظرفیت های فکری و فرهنگی در خانواده ساخته می شود و بر عمق هنجارهای اجتماعی و پویایی اعضای آن تاثیر می گذارد لذا موضوع چند همسری یا تعدد زوجات و پیامدهای آن را مورد توجه قرار دادیم . با توجه به اینکه :

تحقیقات نشان می دهد که پدری که دو زن داشته باشد بچه اش به خلاف و بزهکاری بیشتری کشیده می شوند و از نظر اجتماعی فرزندان این خانواده ها در معرض خشونت و تمسخر بیشتر اطرافیان قرار می گیرند و به طور کلی باعث می شود خانواده ها بسوی انحطاط برود .

به علت اینکه در موارد گوناگون چند همسری باعث بوجود آمدن طلاق و از هم پاشیدگی خانواده ها می گردد . پیامد دیگر آن بی اعتمادی زن به شوهر است و هم چنین باعث افزایش بزهکاری کودکان و نوجوانان می شود لازم و ضروری است برای حفظ نهاد و بنیان خانواده و تأثیرات چند همسری بر روی این نهاد به این موضوع (تعدد زوجات) توجه کافی مبذول نماییم .

بنابراین شناخت آسیب های چند همسری به دلیل اینکه عامل آسیب زایی است که باعث تشدد و ناهنجاری و ازهم پاشیدگی نهاد خانواده می گردد و با توجه به اینکه خانواده یکی از مهمترین عوامل تأثیر گذار در جامعه می باشد . پرداختن به این موضوع با اهمیت می باشد.

کلید واژه : چند همسری-اسلام

چنگ عدالت خواهی، واحقاق حقوق زنان، هر چند از سوی علم برداران این مجموعه همیشه با حق طلبی منصفانه همراه نبوده واغلب وسیلۀ تبلیغاتی در دست مغرضان گریده تا بتوانند با اتهام های بی جا اندیشه ها وآرای مخالف خود را غیر منصفانه،به دور از عدالت وحق نگری عنوان نمایند ودر این میان بیشترین تازیانه های به اصطلاح واقع گرایانه را بر پیکر اسلام ومسلمانان فروکوبند؛ اما تشدید این جدال, هر چند اندک زمانی رونق گر کاذب تعصبات وایرادات آنان شد اما در نهایت حقانیت آراء حکیمانه اسلام بر ملا گردید واندیشمندان مسلمان وغیر مسلمان از مزایای بی شمار احکام وقوانین شریعت اسلامی پرده برداشتند. یکی از دست آویزهای عدالت خواهی این تیپ از افراد یا افکار,بر خورد با مسئلۀ تعدد همسران ویا به اصطلاح چند همسری در اسلام است. آنان بدون غور ودقت در جوانب احکام اسلامی,چند همسری را مردود دانسته وآن را عملی ظالمانه وبر خلاف موازین انسانی وبشری بر شمردند.اینان مجوز دادن به تعدد همسران در اسلام را مرادف با برده داری قلمداد کرده وچنین تصور می کنند که عملاً با مشروعیت چنین عملی, راه برای نظام برده داریباز شده است.قوی ترین عاملی که باعث گردیده است تا اینان در برابر نظرگاه اسلام موضع بگیرند, عدم اطلاع کافی از شرایط اجرای چنین حکمی است واگر می توانستند ویا می خواستند که مدعیان خود را بر پایه های استوار تحقیق ومطالعه استحکام ببخشند,قطعاً همانانی که در جهت حق جویی وحق طلبی حرکت کرده بوده اند, به انصاف خواهی وحقیقت نگری احکام اسلامی قویاً پی می برند.

ایستادگی در برابر فطرت وناموس خلقت, در نهایت جز به شکست وزبونی منتهی نخواهد شد وتنها تلاشی بی ثمر را در پی خواهند داشت, از همین رو است که می بینیم ادیان سماوی هم که خود منطبق با چنین منبعی شرف نزول یافته اند در نظر به این موضوع از دروازۀ انکار وارد نشده اند بلکه با پذیرفتن اصل موضوع به اعمال قوانینی پرداختنه اند که منجر به اصلاح وعدم انحراف می شود چنان که یکی از محققین غربی در تاریخ ازدواج بنام( ویسنمارک) می گوید: " تعدد همسران به اعتراف کلیسا عملا تا قرن هفدهم ادامه داشته است". همچنین, تورات تعدد همسران را درست می داند ودر انجیل هم مطلبی که ناسخ این امر باشد نیست در همین قرن بیستم وپس از آن که کلیسا چند همسری را مردود دانست,مجبور شد تارسماً به مسیحیان افریقایی اجازه دهد, همسران متعددی داشته باشند هم چنان که دانشمند بر جسته ای چون توماس, تنها راه حل جلو گیری از شیوع مفاسد اخلاقی را درست شمردن چند همسری می داند.جالب است بدانیم که روزنامۀ" الأهرام" چاب مصر,چند سال قبل خبری را منتشر کرده بود که اذعان می داشت, دولت آلمان از دانشگاه الازهر خواسته است تا نحوۀ تعدد همسران را در اسلام روشن سازد , زیرا آنان می خواهند از این طریق راه حلی برای ازدیاد آمار زنان نسبت به مردان پیدا کنند. پس از این در خواست, جمعی از دانشمندان آلمانی به مصر آمده و در این ارتباط با شیخ ازهر به گفتگو وتبادل نظر پرداختند,شیخ ضمن توضیحات خود آنان را متوجه این حقیقت در اسلام کرد وگفت: نکته مهم در چند همسر داری این است که قرآن کریم, عدالت مطلق وکامل در رابطه با همسران را توصیه نموده وبر شوهر الزام گردانیده که هیچ کدام از همسران خود را بر دیگری در مال ودر لباس وحتی در مسایل اختصاصی زناشویی,بر تری ندهد وپس از این توصیه های اکید است که آیه مبارکه قرانی می فرماید:(فإن خفتم أن لا تعدلوا فواحدةً )سورة النساء : 3) پس اگر ترسیدید که عدالت نتوانید پس یکی را ازدواج کنید. اما این که تمایل قلب انسان به کدام یک از همسران است وبه کدام یک قلباً علاقۀ بیشتری دارد, امری است که نمی توان حکمی بر آن مترتب دانست, بلکه علاقۀ قلبی انسان, موضوعی است میان قلب وی وخدای متعال واز همین جا است که حضرت محمد صلی الله علیه وسلم به پروردگار خویش روی آورده گفت:" بار خدا یا, در آنچه مالکش بودم, عدالت پیشه کردم, اما آنچه در ملک تواست ومرا در آن دخل وتصرفی نیست ( قلب) چاره ای برایش ندارم". چنین نیست که اسلام تعدد زوجات را بدون قاعده واساسی مشروع گردانیده باشد واین امر از هیچ قاعده واصلی پیروی نکند.اگر قرار بر این باشد که مطلقا تعدد همسران را مردود بدانیم, در این صورت در مواردی از جمله عقیم ونازا بودن زن, یا تولد فرزندانی نا سالم ومریض ویا آن که زن مصاب به مریضی بوده که امکان معالجه نداشته باشد, و یا آن که بد خلق بوده, زندگی وحیات شوهرش را به جهنم سوزانی تبدیل کرده باشد.

مرد, چه می تواند بکند وچگونه خواهد توانست این مشاکل را رفع نماید, آیا راه " سالم تری به غیر از طلاق واز هم گسیختن شیرازه زندگی با همسر اول" جز آن که مرد بتواند, با همسر دیگری ازدواج کند واز زندگی وحیات سعادتمندانه ای بر خوردار گردد؛ وجود دارد؟ البته در این میان نباید آمار رو به رشد زنان را به خصوص در هنگام جنگها, که عدۀ زیادی از مردان, از بین می روند, نادیده گرفت.

در چنین حالتی تنها سه گزینۀ زیر را می توان به عنوان راه حل ارایه داد:

1ـ آن که زنا را درست شمرد؛ که این عقلا وعلما بر خلاف موازین انسانی واخلاقی است.

2ـ آن که به عدم ازدواج این عده از زنان حکم کرد, که عملاً چنین امری خلاف واقع است.

3ـ به چند همسری مجوز داد, که تنها راه معقول ومنطقی می تواند باشد.

جالب آن است که پس از یک دوره انکار وضدیت غربیان ودگر اندیشان واپس گرایش های شدیدی به احیای تعدد همسری در میان متفکرین شان دیده می شود, از جمله گوستاولوبون می گوید: " چند همسری به تر تیبی که اسلام عنوان کرده است – از بهترین شیوه ها و الگوهای جامعۀ سالم است, این سیستم می تواند, بر استحکام خانواده ها بیفزاید وآنان را از آلوده شدن, پاک نگهدارد. وطبیعی است که بر اساس همین ملاحظات, زنان مسلمان سعادت مندانه زندگی کنند واز شأن وحرمت بیشتری نسبت به زنان غربی بر خوردار باشند!! وی می گوید:" نمی دانم به اساس چه قاعده ای, اروپایی ها تصور می کنند, این سیستم, غلط وناکار آمده است,در حالی که نظام تک زوجی غربی ها,عملا به دروغ ونفاق مواجه است ومن جز این که میان این دو گزینه نظام تعدد همسران را بر گزینم, راه سالم تری نمی یابم". وی این سخن را پس از آن می گوید که ضررها وعواقب وخیمی که تک زوجی عامل آن است را بر شمرد, از جمله می گوید: تنها در شهر لندن هشتاد هزار دختر بی عفت وجود دارد" البته این رقم مربوط است به زمان شوپنهاور,خدا می داند که اکنون چه رقمی وجود خواهد داشت؟".

نمی توان واقعیت را نادیده گرفت, زیرا همانانی که تعدد همسران را جایز نمی شمرند خود هم به یک زن اکتفا نمی کنند بلکه معشوقه های زیادی بر می گزینند وباآنان به عیش ونوش می پردازند, اما با عین حال هم در عرصۀ ابراز نظر ونوشتن, بر تعدد ازدواج در اسلام طعن می زنند ومی گویند: این کار باعث نادیده گرفتن حقوق زنان می گردد, عملا با روش نا پسندیده تری, از شهوت پرستی سر باز نمی زنند!! وی تصریح می کند که اینان دخترانی اند که شرف وحیثیت شان به دلیل نظام تک زوجی مردان به قربانگاه رفته است ونتیجۀ اباطیلی است که زن اروپایی خود را در چنگال آن گرفتار ساخته است. وی می افزاید: " اگر به نظام طبیعی خلقت هم مراجعه کنیم, دلیلی نمی یابیم که از ازدواج مرد با همسر دیگری ممانعت داشته باشد, در حالی که زن وی به مریضی مبتلا بوده, عقیم ونازا باشد, ویا آن که به دلیل سن زیاد وپیری نتواند از عهدۀ همسر داری بدر آید.و از همین رو است که گوستالو بون نظام تک همسری را در کشورهای غربی به دروغ ونفاق متهم می سازد. شوپنهاور هم چنین تصریح می کند: " حقیقتاً ما که می گوییم, مردان باید بیشتر از یک همسر نداشته باشند, می توان منکر این واقعیت شد که بیشتر ویا همۀ ما از چنین فرمولی پیروی نمی کنیم!".

دانشمندی دیگری به نام ( کنزی) با تحقیقی که در آمریکا انجام داد, پی برد که 60 % از مردان آمریکا به زنان خود خیانت می کنند و 40% زنان نیز عین عمل را انجام می دهند. اما آنچه بر می گردد به موضوع طلاق واین که این امر در اختیار مردان قرار داده شده یکی از دلا یلش این است که مردان بیشتر از زنان بر اعصاب خود تسلط دارند طبیعی است که هم چون زنان تصامیم عجولانه ای نمی گیرند وعلاوه بر آن, چون بیشتر فشار ها ومشکلات زندگی مربوط به مردان بوده وآنان اند که غالبا مصارف وهزینه های زندگی را می پردازند, بناً معقول نخواهد بود که با تصمیمی عجولانه وغیر منطقی از طریق همسر گسیخته شود.اما با عین حال هم, اسلام منافذی را در مواردی خاص برای احقاق حق زن ملحوظ دانسته, که از جملۀ آن ( خلع) است که زن در بدل پرداخت وجهی به توافق همدیگر شوهر را به جدا شدن وا می دارد, اما چون طلاق , امری پسندیده وستوده نیست, آخرین تلاش احکام اسلامی آن است که منافذ این پیمان شکنی را در آخرین حد ممکن مسدود نگهدارد وبا عنوان نمودن این که (مبغوض ترین حلال ها نزد پروردگار طلاق است) عملی شدن این کار را به کم ترین حد ممکن تقلیل دهد.جهان غرب, از جمله آمریکا, پس از آن که به عنوان احیای حقوق زنان , طلاق را ممنوع قرار دادند, واپس مجبور شدند, قوانین خود را اصلاح کرده وبه قانونی شدن طلاق معترف شوند واز جمله ایتالیا در این مورد همه پرسی انجام داد که اکثریت آنان رأی موافق دادند, حتی فرانسه قوانین خود را در این امر به شکلی مرتب ساخت که بیشترین نزدیکی را با قوانین اسلامی در امر طلاق دارد.حقایق و وقایع مزبور نشان از آن دارد که نمی توان عقل ویا استنباط های شخصی را تنها ملاک اخذ ورد قوانین دانست - بلکه در نظام کائنات ومجموعۀ بزرگ هستی که انسان هم بزرگترین عنصر آن را تشکیل می دهد, اسراری موجود است که تنها با دید عقل قابل در یافت نیست, شاید چند صباحی عقل وتدبیر انسان آن را مردود بداند وبر آن پشت بگرداند اما گذشت زمان پرده از حقایقی بر می دارد که عقل را توان رؤیت ومشاهده آن نمی باشد. واین حکم شرعی هم یکی از همین حقایق فطری وقوانین طبیعی است که هر روز بر روشنی و و ضاحت آن افزوده می گردد.

خانواده کوچکترین سلول جامعه است . اگر خانواده از لحاظ روانی آرامش داشته و سالم باشد جامعه نیز از جهات فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه ای سالم و مترقی و روبه رشد خواهد بود .

یکی از بزرگترین چالش های امروزی جامعه نهاد خانواده می باشد و عواملی که باعث افزایش یا کاهش راندمان و پویایی این نهاد می گردد باید مورد توجه قرار بگیرد .

جامعه وقتی پویا و تأثیرگذار است که تک تک اجزای آن که همان نهاد مقدس خانواده می باشد مورد توجه، بررسی و شناخت از تمامی ابعاد قرار بگیرد لذا چند همسری و تعدد زوجات که عامل مؤثر بر این نهاد است، مورد بررسی قرار می گیرد .

بررسی درستی و نادرستی مسائلی مانند تعدد زوجات که ناشی از ضرورت های شخصی یا اجتماعی است با این نحو صحیح نیست که آن را با تک همسری مقایسه کنیم . بررسی صحیح اینگونه مسائل منوط به این است که از طرفی علل و موجبات ایجاب کننده آنها را در نظر بگیریم و ببینیم عواقب وخیم بی اعتنایی به آنها چیست .

از طرف دیگر نظری به مفاسد و معایبی که از خود این مسائل ناشی می شود بیفکنیم . آنگاه یک محاسبه کلی روی مجموع آثار و نتایجی که از دو طرف مسئله پیدا می شود به عمل آوریم . تنها در این صورت است که این گونه مسائل بصورت واقعی مورد بررسی قرار می گیرند .

لذا در این مقاله به انواع ازدواج (تک همسری ـ چند همسری و ......) و عواملی که از نظر تاریخی و اجتماعی باعث ایجاد چند همسری می شوند معایب و آسیب های چند همسری از نظر حقوقی ـ فلسفی ـ تربیتی ـ روحی و اخلاقی و هم چنین عواملی که باعث ضرورت تعدد زوجات در جامعه می گردد . تفاوت های فیزیولوژیکی زنانه و مردانه که مؤثر در این پدیده است . و موضوع کمونیسم جنسی ـ چند شوهری و علل شکست چند شوهری . نظر اسلام در رابطه با تعدد زوجات و نسبت هایی که به اسلام داده اند و بطور کلی نقش اسلام در چند همسری، فلسفه ازدواج های پیامبر نکات مهم در ازدواج های پیامبر بررسی حقوقی چند همسری در ایران با توجه به لایحه حمایت از خانواده و نظر حقوق دانان را در این باره و بطور کلی چند همسری در کشورهای امریکا ـ کانادا ـ تونس ـ مصر و بنگلادش و نظریه های پست مدرن در حول محور خانواده عواملی که باعث افزایش سن ازدواج می شوند و موضوع ازدواج موقت را در این مقاله مورد بررسی قرار داده ایم .

لزوم پرداختن به این موضوع

در زندگی مدرن امروزی ارزشهای بسیاری تغییر کرده اند . زندگی خانوادگی که اساس جامعه را تشکیل می دهد مانند دیگر سنت ها مورد هجوم واقع شده است .

و از آنجا که بهترین و با ارزش ترین و مؤثرترین ظرفیت های فکری و فرهنگی در خانواده ساخته می شود و بر عمق هنجارهای اجتماعی و پویایی اعضای آن تاثیر می گذارد لذا موضوع چند همسری یا تعدد زوجات و پیامدهای آن را مورد توجه قرار دادیم . با توجه به اینکه :

تحقیقات نشان می دهد که پدری که دو زن داشته باشد بچه اش به خلاف و بزهکاری بیشتری کشیده می شوند و از نظر اجتماعی فرزندان این خانواده ها در معرض خشونت و تمسخر بیشتر اطرافیان قرار می گیرند و به طور کلی باعث می شود خانواده ها بسوی انحطاط برود .

به علت اینکه در موارد گوناگون چند همسری باعث بوجود آمدن طلاق و از هم پاشیدگی خانواده ها می گردد . پیامد دیگر آن بی اعتمادی زن به شوهر است و هم چنین باعث افزایش بزهکاری کودکان و نوجوانان می شود لازم و ضروری است برای حفظ نهاد و بنیان خانواده و تأثیرات چند همسری بر روی این نهاد به این موضوع (تعدد زوجات) توجه کافی مبذول نماییم .

بنابراین شناخت آسیب های چند همسری به دلیل اینکه عامل آسیب زایی است که باعث تشدد و ناهنجاری و ازهم پاشیدگی نهاد خانواده می گردد و با توجه به اینکه خانواده یکی از مهمترین عوامل تأثیر گذار در جامعه می باشد . پرداختن به این موضوع با اهمیت می باشد.

اهداف تحقیق :

1ـ افزایش سطح آگاهی جامعه

2ـ ضرورت پرداختن به موضوع از جنبه های متفاوت اجتماعی ـ فرهنگی ـ اقتصادی

3ـ توجه به پیامد و آسیب های اجتماعی چند همسری در جامعه ( بزهکاری ـ فقر ـ زنان بی سرپرست و ......)

4ـ توجه به مسائل روانی حاکم بر درون خانواده از جمله اعتماد بین زوجین

5ـ لزوم پرداخت به عواملی که منجر به ثبات و پایداری خانواده می شود .

6ـ شناخت نظرات اسلام درباره چند همسری

7ـ توجه به سیستم نظارتی و فرهنگی فعال در رابطه با موضوع خانواده

8ـ بررسی عوامل اجتماعی و فردی که باعث بوجود آمدن تعدد زوجات می گردد .

9ـ بررسی فرهنگ عرفی جامعه در رابطه با این موضوع

10ـ ضرورت توجه به خانواده به عنوان مهم ترین و عالی ترین مقام تربیتی جامعه .

11ـ توجه به نکات مهم در ازدواج مجدد از نظر پیامبر اسلام و شرایط اجتماعی و عرفی جامعه آن زمان

12ـ بستر سازی مناسب برای ازدواج های سالم

13ـ بررسی نقش قانونگذار در ایجاد امنیت و آرامش در خانواده

14ـ معرفی و بیان اهمیت نقش خانواده در رشد و پیشرفت جامعه

امروزه نمی توان بدون توجه به آسیب های چند همسری یا تعداد زوجات و بدون آگاهی از شرایط و علل آن و ساز و کارهای آن به موضوع ازدواج مجدد پرداخت . زیرا هر قدر که جامعه رو به رشد و جلو می رود باید متکامل تر و سالم تر شود تا بتواند به حیات خود ادامه دهد . درواقع جامعه ای سالم، توانا و پویاست که اعضای آن (خانواده) سالم و پویا و توانمند باشند زیرا که خانواده کوچکترین نهاد اجتماعی و سلول جامعه است .

لذا در این راستا پرداختن به این سؤالات در بخش ذیل ضروری می باشد :

چند نوع ازدواج داریم ؟ چه تفاوت هایی بین زن و مرد از نظر فیزیولوژیکی وجود دارد ؟ چه عواملی باعث بوجود آمدن چند همسری می شود ؟

نظر اسلام درباره چند همسری کدام است، آیا در سنت در روایات نیز به این موضوع پرداخته شده است ؟ که معایب و آسیب هایی به دنبال چند همسری بوجود می آید ؟ تأثیر چند همسری و تعدد زوجات بطور کلی بر روی بهداشت روانی خانواده چگونه است ؟ نکات مهم در ازدواج های پیامبر کدام است ؟ چند شوهری چیست و علل شکست چندشوهری چه می باشد ؟ لایحه حمایت از خانواده به عنوان منبع حقوقی چه تعالیمی درباره چند همسری دارد ؟





چند همسری در تعالیم دینی دیگر غیر اسلام و کشورهای دیگر چگونه است ؟

جایگاه خانواده به عنوان مهم ترین عامل تربیتی در کجا قرار دارد ؟

بنیان خانواده تأثیر زیادی در امر اقتصادی، فرهنگی ـ اجتماعی و حتی سیاسی جامعه دارد نظر به اهمیت آرمانهای جامعه سالم اسلامی لازم است به روند و نوع حرکت آن و بررسی عواملی که باعث ایجاد آسیب در این روند می شوند بپردازیم .

تعاریف :

ازدواج : * به اعتقاد کارلسون ازدواج فرآیندی است که از کنش متقابل دو فرد «زن و مرد» که برخی شرایط قانونی را تحقیق بخشیده و مراسمی را برای برگزاری زناشویی خود بپا داشته اند و عمل آنان مورد پذیرش قانون قرار گرفته است .

* لوی اشتراس معتقد است که ازدواج برخوردی دراماتیک بین فرهنگ و طبیعت یا میان قواعد اجتماعی و کشش جنسی است .

یا می توان گفت : به رابطه ای قانونی یا عرفی یا شرعی گفته می شود که مرد و زن را برای مدت موقت یا دایم به هم پیوند می دهد و جامعه آن را به رسمیت می شناسد .ازدواج در ایران بر مبنای مذهب مقررات دینی و موازین قانونی استوار است و هنگامی مشروع و رسمی تلقی می شود که با تشریفات خاص اسلامی انجام گیرد و از دفتر مخصوص ازدواج به ثبت برسد . ازدواج بر دو نوع است [1]:

تک همسری : (monogamy)

نوعی ازدواج است که در آن زن یا مرد فقط یک همسر دارند .

چند همسری : (polygamy)

نوعی ازدواج است که در آن زن یا مرد بیش از یک همسر دارند . چند همسری خود بر دو نوع است :

چند زنی : حالتی است که در آن مرد در یک زمان با چند زن ازدواج کند

چند شوهری : حالتی است که زن به طور هم زمان دو شوهر یا بیشتر داشته باشد .

در جاهلیت عرب چهار نوع زناشویی وجود داشته است .

* یک نوع همان که مردی بوسیله پدر دختر از دختر خواستگاری می کند و پس از تعیین مهر با او ازدواج می کند و فرزندی که از آن دختر به دنیا می آید از نظر تعیین پدر تکلیف روشنی دارد .

* نوع دیگر این بوده که مردی در خلال ایام زناشویی با زنی خود وسیله زناشویی او را با مرد دیگری یک مدت محدود فراهم می کرده است تا از او برای خود نسل بهتری به وجود آورد . درواقع این کار را برای بهبود نسل انجام می دادند به این نوع زناشویی نکاح استبضاع می نامند .

* نوع دیگر این بود گروهی که عده اشان کمتر از ده نفری بود با یک زن معین رابطه برقرار می کردند هرگاه صاحب فرزندی می شد در آن هنگام همه آن عده را نزد خویش دعوت می کند و هرکدام از آنها را به عنوان پدر فرزند خود برمی گزید آن مرد حق نداشت از پذیرش فرزند امتناع کند .

* علل شکست چند شوهری :

چند شوهری با طبیعت مرد موافق است نه با طبیعت زن . اما از نظر مرد برای اینکه اولاً با روحیه انحصار طلبی مرد ناسازگار است ثانیاً با اصل اطمینان پدری مخالف است . علاقه به فرزند طبیعت و غریزی بشر است . بشر طبعاً می خواهد توالد و تناسل کند و می خواهد رابطه اش با نسل آینده و نسل گذشته مشخص و اطمینان بخش باشد . می خواهد بداند پدر کدام فرزند است و فرزند کدام پدر است چند شوهری زن با این غریزه و طبیعت آدمی ناسازگار است .

چند شوهری هم با طبیعت زن منافات دارد هم با منافع او . زن از مرد موجودی می خواهد که قلب آن موجود را در اختیار داشته باشد حامی و مدافع او باشد برای او فداکاری کند زحمت بکشد و پول در آورد غم خوار او باشد پولی که به او می دهد به خاطر علاقه و محبت و در راه عشق به او بپردازد زن در چند شوهری هرگز نمی توانسته است حمایت و محبت و عواطف خالصانه و فداکاری یک مرد را نسبت به خود جذب کند از این رو چند شوهری همواره مورد تنفر زن بوده است . علیهذا چند شوهری نه با تمایلات و خواسته های مرد موافقت داشته است و نه با خواسته های زن .

از نظر روانشناسی تفاوتی اساسی بین ساختار روانی و گرایش ها و عواطف زن و مرد وجود دارد برخی از دانشمندان مانند مرسیه ، ویل دورانت ، دونتزلان و ... معتقدند زنان به طور طبیعی ( تک همسر گرا ) می باشند و فطرتاً از تنوع همسر گریزانند آنان خواستار پناه یافتن عاطفی و عملی مرد می باشند بنابراین تنوع گرایی در زنان نوعی بیماری است .

عوامل رواج چند همسری از نظر تاریخی :

1ـ عوامل جغرافیایی

2ـ عادت ماهیانه

3ـ محدود بودن دوره فرزند زایی زن

4ـ عوامل اقتصادی

5ـ عامل عدد و عشیره

6ـ فزونی عدد زنان بر مردان


تفاوت در فیزیولوژیکی زنانه و مردانه :

همانطوری که اسپرم مرزهای تخمک را می شکند و به آن نفوذ می کند به نظر می رسد این حس که بواسطه هورمون مردانه بوجود آمده و معادل پرخاشگر بودن در مرد است . اصولاً روان زنانه پذیرنده و روان مردانه نافذ است .

روان مردانه همانند سازی با مادر دارد (در سه سال اول تولد) ولی بین 3 تا 5 سالگی این همانند سازی را از مادر به سمت پدر تغییر جهت داده و به سمت پدر می کشاند ولی روان زنانه در ابتدا با مادر همانند سازی کرده و همواره آن را ادامه می دهد . این سوئیچ کردن از مادر به پدر در روان مردانه و این تعویض در مردها باعث می شود تعهد را از یکی به دیگری تجربه کنند و این دلیل دیگری بر پلی گامی (چند همسری) بودن روان مردانه است .

همانطور که در داستانها گفته شده است مرد برای رسیدن به یک دختر هفت خوان رستم را طی می کند . اگرچه پولی گاموس بودن خاص روان مردانه است و حتی نهفته در ذات او

رفتار جنسی در روان زنانه متکامل تر و از سوگیری عاطفی ـ اجتماعی بیشتری برخوردار است . همینطور کمتر تحت تأثیر هورمون قرار می گیرد .

علل چند همسری:

دلایل متفاوتی را برای تعدد زوجات بیان کرده اند یکی از این دلایل علت اجتماعی است : بواسطه فزونی عدد زنان بر مردان و یا به واسطه احتیاج اجتماع به کثرت نفوس می باشد . و در این گونه موارد تعدد زوجات یک نوع تکلیف و واجب کفایی است وظیفه ای است که برای نجات اجتماع از فساد و فحشا و یا برای خدمت به تکثیر نفوس اجتماع باید انجام شود . اگر فرض کنیم اجتماع واقعاً مبتلا به فزونی زن بر مرد باشد و یا نیازمند به تکثیر نفوس باشد یک وظیفه، یک واجب کفایی متوجه هم مردان و زنان متأهل می شود پای یک فداکاری و از خود گذشتگی به خاطر اجتماع برای زنان متأهل به میان می آید و تعدد زوجات را به عنوان حقی از جانب زنان بی شوهر برعهده مردان و زنان متأهل در می آورد .

فرض کنیم بطور مثال می خواهیم درباره (سربازی اجباری) در نظر بگیریم اگر تنها از زاویه منافع و تمایلات خانواده ای که سرباز به آنها تعلق دارد بنگریم شک ندارد که قانون سرباز وظیفه قانون خوبی نیست بررسی صحیح آن است که ضمن توجه به جدا شدن فرزندی از خانواده به عواقب وخیم سرباز مدافع نداشتن را برای کشور در نظر بگیریم آن وقت است که کاملاً معقول و منطقی به نظر می رسد که گروهی از فرزندان وطن بنام «سرباز» آماده دفاع و جانبازی برای کشور باشند .

که این موارد بیشتر بعد از حوادثی مانند جنگ اتفاق می افتد که شمار مردان از زنان کمتر می شود . آمارها نیز مؤید این معناست : در سال 1805 در میان 23000 تن از سرخ پوستان «دشت های بزرگ» در برابر هر 100 زن تنها 44 مرد وجود داشته . فرقه آمریکایی مورمون نیز که چند زنی را روا می داند، در گذشته ها بارها دچار کمبود مرد شده است برای مثال در سال 1870 در بین مورمون های سه ناحیه از استان یوتا 956 زن در برابر 854 مرد موجود بودند .

برتراند راسل می نویسد : «در انگلستان کنونی بیش از دو میلیون زن زاید بر مردان وجود دارد که بنا به عرف باید عقیم بمانند و این برای ایشان محرومیت بزرگی است» .

همواره براثر حوادث اجتماعی ـ مانند جنگ ها تعداد بیشماری از مردها تلف می شوند و همسران آنان بی سرپرست می گردند . هم چنین غالباً تصادف ها، غرق شدن ها، سقوط ها، زیر آوار ماندن ها و ... تلفات بیشتری را متوجه جنس مرد می کند طبیعی است در این موارد، شمار زنان آماده ازدواج بر مردان فزونی پذیرد .

در اروپا در خلال سی سال جنگ و خونریزی در جنگ جهانی دوم، مردان زیادی کشته شدند به طوری که عدد مردان برای ازدواج با دوشیزگان و بیوه زنان کفایت نمی کرد . تنها در آلمان غربی شش میلیون زن وجود داشت که نمی توانستند شوهری برای خود پیدا کنند . برخی از آنان از دولت درخواست کردند قانون جواز چند همسری را به تصویب رساند تا در پناه ازدواج قانونی هم از امنیت اجتماعی و تأمین اقتصادی بهره مند شوند و هم نیازهای غریزی آنان به طور سالم در کانون خانواده ارضا گردد که با مخالفت کلیسا چنین خواسته ای برآورده نشد . در نتیجه تأمین نیازها و ارضای غرایز، بسیاری از آنان را به روسپی گری و روابط حاشیه خیابان ها کشاند .

عامل دیگر مقاومت بیشتر زنان در برابر بیماری ها و عوامل هورمونی و ... موجب فزونی تعداد آنان در برابر مردان می شود . مطالعات نشان می دهد جنس زن در دوران جنینی، کودکی و بویژه دوران پیش از بلوغ در برابر بیماریهای عفونی مقاوم تر از جنس مرد است . و شرایط نامناسب و رنج آوری، هم چون کمبود مواد غذایی و سوء تغذیه، پسران را بیش از دختران تحت تأثیر قرار می دهد و در کل مرگ و میر زنان نسبت به مردان در برابر بیماری ها کمتر است .

آمارهای موجود در برخی از مناطق جهان (مانند تانزانیا) نشان می دهد میزان تولد دختر در آنها بیش از پسر است « بر اساس برخی از آمارهای منتشره، چندی پیش در روسیه جمعیت زنانی 21 میلیون نفر بر مردان فزونی دارد بنابراین تکیه بر تک زنی باعث می شود در چنین شرایطی همواره تعدادی از زنان از نعمت ازدواج محروم بمانند در حالی که با جواز چند همسری می توانند از داشتن شوهر و کانون خانواده و آثار مهم آن بهره مند گردند .

آسیب های چند همسری :

در اینجا لازم است نظری به مفاسد و معایبی که از خود مسئله چند همسری ناشی می شود بیفکنیم آنگاه یک محاسبه کلی روی مجموع آثار و نتایجی که از مسئله پیدا می شود به عمل آوریم . معایبی که می شود برای تعدد زوجات ذکر کرد زیاد است و می توان آنها را از جنبه های مختلف مورد بحث قرار داد :

1ـ از نظر روحی

2ـ از نظر تربیتی

3ـ از نظر اخلاقی

4ـ از نظر حقوقی

5ـ از نظر فلسفی

1ـ از نقطه نظر روحی: در رابطه زناشویی آنچه عمده و اساس است امور روحی و معنوی است، عشق و عاطفه و احساسات است . کانون ازدواج و نقطه پیوند دوطرف به یکدیگر دل است . عشق و احساسات هرگز در صورت تعداد آنقدر رواج نمی گیرد که در وحدت می گیرد . اوج اعلای عشق و احساسات با تعدد سازگار نیست هم چنانکه با عقل و منطق نیز سازگار نیست .

2ـ از نظر تربیتی : چند همسری زنان را به قیام و اقدام علیه یکدیگر و احیاناً شوهر وا می دارد و محیط زناشویی را که باید محیط صفا و صمیمیت باشد به میدان جنگ و جدال و کانون کینه و انتقام تبدیل می کند . دشمنی و رقابت و عداوت میان مادران به فرزندان آنها سرایت می کند دودستگیها و چند دستگیها بوجود می آید محیط خانوادگی باید الهام بخش نیکی و مهربانی باشد که به تبدیل به درس آموز نفاق و نامردی می گردد .

3ـ از نظر اخلاقی : از نظر اخلاقی عده ای می گویند اجازه تعدد زوجات اجازه شره و شهرت است . به مرد اجازه می دهد هواپرستی کند . اخلاق ایجاب می کند که انسان شهوات خود را به حداقل ممکن تقلیل دهد . زیرا مقتضای طبیعت آدمی این است که هر اندازه جلوی شهوت را بازگذارد رغبت و تمایلش فزونی می گیرد و آتش شهوتش مشتعل تر می گردد . اخلاق اسلامی بر این پایه نیست . از نظر اسلام اخلاق با افراط در شهوترانی ناسازگار است .

4ـ از نظر حقوقی : به موجب عقد ازدواج هر یک از زوجین به دیگری تعلق می گیرد و از آن او می شود . حق استمتاعی که هرکدام نسبت به دیگری پیدا می کنند از آن جهت است که منافع زناشویی طرف را به موجب عقد ازدواج مالک شده است . از این رو در تعدد زوجات آن که ذی حق است زن سابق است . معامله ای که میان مرد و زن دیگری صورت می گیرد در حقیقت معامله «فضولی» است زیرا کالای مورد معامله یعنی منافع زناشویی مرد قبلاً به زن اول فروخته شده و جزء مایملک او محسوب می شود . پس آن کس که در درجه اول باید نظرش رعایت شود و اجازه او تحصیل گردد زن اول است . بنابراین زن دوم و سوم و چهارم گرفتن درست مثل این است که شخصی یک بار مال خود را به شخص دیگر بفروشد و همان مال فروخته شده را برای نوبت دوم و سوم و چهارم به افراد دیگر بفروشد . صحت چنین معامله ای بستگی دارد به رضایت مالک اول و دوم و سوم و اگر عملاً شخص فروشنده مال مورد نظر را در اختیار افراد بعدی قرار دهد قطعاً مستحق مجازات است .

5ـ از نظر فلسفی : قانون تعدد زوجات با اصل فلسفی تساوی حقوق زن و مرد که ناشی از تساوی آنها در انسانیت است منافات دارد . چون زن و مرد هر دو انسان و متساوی الحقوق می باشند یا باید هر دو مجاز باشند یا هیچ کدام مجاز نباشند .

ـ تعدد زوجات باعث وارد آمدن لطمه ها و آسیب های جبران ناپذیری به بنیان خانواده ـ روان جامعه ـ نظام اجتماعی و فرهنگ کشور است .

تحقیقات و بررسی ها نشان می دهد کسانی که در زندان هستند، بزهکاران ـ قاتلان و جنایتکاران روانی ـ دختران فراری ـ فاحشه ها و کسانی که به اعتیاد روی آورده اند فرزندان خانواده های نا آرام ـ فروپاشیده و از هم گسیخته که از آنها با عنوان فرزندان طلاق ـ خانواده های چند همسری یابد سرپرست یاد می شود .

خانواده هایی که در آنها تعدد زوجات یا چند همسری وجود دارد به علت تعدد زنان و فرزندان، افراد نمی توانند از محبت، عاطفه و امکانات برابر بهره مند شوند، تنها شاهد تنش و نا آرامی، بروز حس حسادت و شکل گیری عقده های روانی که سرمنشأ بسیاری از انحرافات رفتاری خواهد شد هستیم و به نوبه خود تزلزل و فروپاشی بنیان خانواده را به دنبال دارد به گونه ای که نظام اجتماعی نیز دچار آشوب خواهد شد .

پژوهش هایی که در زمینه مقایسه چند همسری و تک همسری گردیده نشان می دهد مشکلات جسمانی و تنش در همسران اول خانواده چند همسری بیش از گروه خانواده تک همسری است . هم چنین از نظرات سلامت روانی ـ زنانی که در خانواده های چند همسری هستند عزت نفس همسر اول خانواده بسیار پایین و احساس تنهایی در آنها بسیار بالاست و معمولاً زنان احساس نابرابری را از سوی همسرانشان تجربه می کنند . [2]

زنان در خانواده چند همسری سوء رفتار فیزیکی، کلامی ـ جنسی را توسط شوهر و همسر دیگر تجربه می کنند . همچنین تشخیص اختلالات روان پزشکی در خانواده چند همسری بیش از تک همسری است .[3]

صفا و صمیمیت ـ فداکاری و یگانگی و وحدت، همه اینها در چند همسری به خطر می افتد گذشته از وضع ناهنجار زنان و فرزندان دو مادره از نظر خود مرد آنقدر مسئولیت های تعدد زوجات سنگین و خرد کننده است که رو آوردن به آن پشت کردن به مسرت و آسایش است .

وضعیت کودکان در خانواده های چند همسری :

میزان مرگ و میر کودکان در خانواده های چند همسری بیشتر از خانواده های تک همسری است و طبق بعضی از نظریه ها معتقدند خانواده یک سیستم است تغییر و فشار به اعضا به خانواده اثر می گذارد و در نتیجه فرزندان خانواده های چند همسری در مقایسه با خانواده های تک همسری احساس عدم امنیت ـ بدرفتاری ـ رفتار پر خطر ـ تمرکز کمتر ـ ناسازگاری بیشتر در کلاس درس و تعامل ناکارآمد با دیگران را بیشتر احساس می کنند .

خشونت خانگی ـ گسستگی خانوادگی ـ تنش ـ حسادت ـ رقابت بین همسران و فرزندان و غیبت از جمله مواردی است که در خانواده های چند همسری بیش از خانواده های تک همسری است . مردان چند همسری نسبت به مردان تک همسر مشکلات بیشتری دارند و نقش پدر در تربیت و نقش جنسیتی فرزندان در این خانواده ها کاهش می یابد . [4]

تحقیقات هم نشان داده پدری که دو زن داشته بچه هایش به خلاف و بزهکاری کشیده شده اند چراکه خانواده دیگر جای امنی برای آنها محسوب نمی شود و فرزندان چنین پدری در معرض خشونت و تمسخر بیشتر اطرافیان قرار می گیرند .

نقش اسلام در چند همسری :

اسلام نه چند همسری را اختراع کرد (زیرا قرن ها پیش از اسلام در جهان وجود داشت) و نه آن را نسخ کرد زیرا از نظر اسلام برای اجتماع مشکلاتی پیش می آید که راه چاره آنها منحصر به تعدد زوجات است ولی اسلام رسماً تعدد زوجات را اصلاح کرد .

1ـ محدودیت : اولین اصلاحی که اسلام به عمل آورد این بود که آن را محدود کرد قبل از اسلام تعدد زوجات نا محدود بود یک نفر به تنهایی می توانست صدها زن داشته باشد . اصولاً اسلام چند همسری را مزموم می داند اما به دلیل عدم پذیرش اجتماعی در صدر اسلام آن را محدود نمود .

چند همسری نهادی نیست که توسط اسلام ایجاد شده باشد و از این رو مورد پشتیبانی و تأکید اسلام قرار داشته باشد . این امر در تقابل با نهادهایی همچون حج ـ نماز ـ زکات و جهاد و غیره قرار می گیرد که اساساً به صورت اولیه توسط اسلام ایجاد گردید و یا با تحویل شدید ماهوی محتوایی کاملاً اسلامی یافت چند همسری نهادی بود که در جزیره العرب آن زمان کاملاً متداول بود . علاوه بر عربستان در بسیاری از فرهنگ های باستانی آن زمان هم چون ایران و مردم نیز چند همسری رواج داشت . از آنجایی که هر دینی در یک بستر اجتماعی که از پیش موجود بوده است از سوی خداوند نازل می شود بنابراین شارع مقدس نمی تواند نسبت به آن که از پیش در آن جوامع وجود داشته است بی توجه باقی بماند لذا شمار زوجات را که به گونه ای نا محدود بسط یافت در ابتدا محدودیتی به اندازه چهار همسر بر آن وضع نمود بنابراین ملاحظه می شود که اسلام در خصوص چند همسری راهکار اصلاح تدریجی را در پیش گرفت .[5]

2ـ عدالت : اصلاح دیگری که اسلام به عمل آورد این بود که عدالت را شرط کرد و اجازه نداد به هیچ وجه تبعیضی میان زنان یا میان فرزندان آنها صورت بگیرد . قرآن کریم در کمال صراحت فرمود : فان خفتم الاتعدلوا فواحده اگر بیم دارید که عدالت نکنید (یعنی اگر به خود اطمینان ندارید که با عدالت رفتار کنید) پس به یکی اکتفا کنید . در دنیای قبل از اسلام اصل عدالت به هیچ وجه رعایت نمی شد، نه میان خود زنان و نه میان فرزندان آنها . در ایران ساسانی رسم تعدد زوجات شایع بود و میان زنان و همچنین میان فرزندان آنها تبعیض قائل می شدند . یک یا چند زن، زنان ممتاز (پادشاه زن) خوانده می شدند و از حقوق کامل برخوردار بودند . سایر زنان به عنوان «چاکر زن» و غیره خوانده می شدند و مزایای قانونی کمتری داشتند اسلام هم این رسوم و عدالت را منسوخ کرد و اجازه نداد که برای یک زن یا فرزندان او امتیازات قانونی کمتری قائل گردند . بهر حال اصلاح دومی که اسلام در تعدد زوجات انجام داد این بود که تبعیض را چه در میان زنان و چه در میان فرزندان ملغی ساخت .

در آیات قرآن جواز چند همسری را مشروط به رعایت عدالت کرد و رعایت عدالت را ناممکن خواند .

در آیه 129 سوره نساء می فرماید هرگز نمی توانید میان زنان عدالت ورزید هرچند بسیار مشتاق این کار باشید . پس بکوشید که تمامی میل و رغبت شما به سوی یکی از زنانتان معطوف نشود که دیگری را به صورت بلاتکلیف و رها شده درآورید .

آیت الله صانعی در این خصوص می گوید : اجرای عدالت بین زنان یک مرد یکی از شرایط اصلی قرآن برای چند همسری مردان در عمل به تقریب ناممکن است و در نتیجه اسلام به تک همسری گرایش دارد .

استاد مطهری می نویسد : «اسلام برای شرط عدالت، آنقدر اهمیت قائل است که حتی اجازه نمی دهد مرد و زن دوم، در عین عقد توافق کنند که زن دوم در شرایط نامساوی با زن اول زندگی کند یعنی از نظر اسلام رعایت عدالت تکلیفی است که مرد نمی تواند با قرار قبلی با زن، خود را از زیر بار مسئولیت آن خارج کند» .

فلسفه ازدواج های پیامبر :

یکی از مسلّمات تاریخی که روایات متواتر و قطعی بلکه آیات بر آن گواهی می دهد ازدواج های متعدد پیامبر (ص) است . با پذیرش این حقیقت مسلّم تاریخی پرسش اساسی و مهم درباره فلسفه این ازدواج هاست . این که سرّ تعدد زوجات نبی اعظم چیست ؟ پرسشی است که از سال ها پیش مورد توجه عده ای از مورخان و اندیشمندان قرار گرفته است . نکات اساسی در چند همسری خاتم الانبیاء وجود دارد که به تشریح آن می پردازیم :

1ـ محمد امین در جوانی و پیش از بعثت، تا ده سال پس از آن تنها یک ازدواج داشته، ربع قرن را با همان همسر زیسته است .

2ـ تعدد ازدواج مربوط به پس از هجرت و تشکیل حکومت اسلامی، و هنگامی که اسلام بیش از هر زمان نیازمند پیوندهای عمیق سیاسی و اجتماعی است .

3ـ میان اعراب بویژه جزیره العرب پیوندهای قبیلگی از مهم ترین عوامل ثبات و تأمین امنیت در عرصه مبارزه و هماوردهای اجتماعی است . بویژه آنجا که بتوان با قبیله ای (که سابقه درگیری و جنگ و اختلاف حاکم بوده است) پیوند برقرار کرد در ازدواج های رسول خدا (ص) این حقیقت به خوبی مشهود است . ایشان با استفاده از این رسم متعارف و پسندیده میان اعراب، توانست به تألیف قلوب آنها امیدوار باشد و نه تنها از دشمن آنها بکاهد بلکه آنها را به دوستانی مورد اعتماد تبدیل کند .

4ـ بیشتر همسران پیامبر، زنان شهدا و بی سرپرست و مصیبت زده و شوهر از دست داده در نبرد با مسلمانان بودند که رها کردن آنها به حال فرد امری غیر انسانی و چه بسا ناجوانمردانه بود اما ازدواج با برترین انسان می توانست گذشته از تسکینی درد و آلام بهترین نقطه ارزشمند و افتخار آمیز برای آنان باشد .

5ـ این حقیقت و نکته تاریخی را نیز نباید فراموش کرد که در مکه، مشرکان قریش در آغاز بعثت و دعوت، به پیامبر پیشنهاد و تزویج و به همسر درآوردن دختران خود را داده بودند، مشروط به اینکه پیامبر رحمت از دعوت خود دست شویند و اما رسول خدا تمامی پیشنهادها را به چیزی نگرفت و در مسیر رشد کلمه الله و ابلاغ رسالت، تمامی ناملایمات و سختی ها را بر خود هموار کرد .

6ـ زندگی پیامبر با این تعداد از زنان که هرکدام متعلق به یک خانواده و یک آداب و رسوم بوده هرکدام در سنی خاص و از جهت جمال متفاوت بودند و با توجه به حسادت و رشکی که به طور طبیعی در میان زنان وجود دارد از عظمت روحی و خلق عظیم آن دردانه خلقت خبر می دهد که چگونه با همه آنها به رغم تفاوت و تنوع شخصیتی، به عدالت رفتار می کند و حقوق هر یک را به نحو احسن ادا می کند به گونه ای که در تاریخ نشانه ای از اعتراض از این جهت دیده نمی شود .

اکثر زنان پیغمبر بیوه و بزرگسال بودند و غالباً از شوهران سابق خود فرزندانی داشتند تنها دوشیزه ای که پیغمبر اکرم با او ازدواج کرد عایشه بود، عایشه به همین جهت همیشه تفاخر می کرد . رسول اکرم (ص) منتهای عدالت را درباره همه آنها رعایت می کرد و هیچ گونه تبعیضی میان آنها قائل نبود . عروه بن زبیر خواهرزاده عایشه است درباره طرز رفتار پیغمبر اکرم (ص) با زنان خود از خاله خویش عایشه سؤالاتی کرده است عایشه گفت : رسم پیغمبر این بود که هیچ یک از ما را بر دیگری ترجیح نمی داد با همه به عدالت و تساوی کامل رفتار می کرد . کمتر روزی اتفاق می افتاد که به همه زنان خود سر نزند و احوالپرسی و تفقد نکند . رسول اکرم حتی در بیماری که منجر به فوت ایشان شد که توانایی حرکت نداشت عدالت را در کمال دقت اجرا کرد برای اینکه عدالت و نوبت را رعایت کرده باشد، هر روز بسترش را از اتاقی به اتاق دیگر منتقل می کردند تا آن که یک روز همه را جمع کرد و اجازه خواست در یک اتاق بماند و همه اجازه دادند در خانه عایشه بماند .

حقایق تاریخی و مستندات برگرفته از سیره شاهداست که تعدد ازدواج پیامبر، ریشه در ایثار، خلق عظیم و فرمانبرداری آن وجود بزرگ از دستورهای الهی، همواره با خودگرایی، آگاهی و سیاستمداری حضرت از یک سو و عدالت مثل زدنی ایشان از سوی دیگر دارد . هرگز انسان های عافیت طلب که در اندیشه زندگی راحت و آسوده می باشند و به آرمان ها و اهداف والای انسانی و الهی نمی اندیشند آمادگی این قبیل تکالیف سخت و طاقت فرسا و جانکاه را نخواهند داشت .


نتیجه گیری :

در مجموع بجث ها و نظرات دیدیم که وقتی سخن از چند همسری بویژه با واژه اسلامی آن و «تعدد زوجات» پیش می آید همه نگاه ها به شرق جهان و جهان اسلام معطوف می شود و با نگاهی جامع به مسئله چند همسری و آسیب ها و علل و شرایط ایجاد چند همسری و نظر اسلام درباره آن که تعدد زوجات ناشی از ضرورت های فردی و اجتماعی است ، از نظر اخلاق اسلامی طبیعت حقوق و حدودی دارد و آن حقوق و حدود را باید شناخت . طبیعت، در اثر دو چیز طغیان می کند و آرامش را بهم می زند یکی در اثر محرومیت و دیگر در اثر آزادی کامل دادن و برداشتن هم قیود و حدود از مقابل او .

همه موارد و معایبی و آسیب هایی که در مورد چند همسری ذکر گردید معلول طبیعت تعدد زوجات نیست بیشتر معلول طرز اجراء آن است اکثر ناراحتیها ناشی از طرز رفتار وحشیانه ای است که مردان در اجراء این قانون بکار می برند . قانون تعدد زوجات یک راه حل مترقیانه ناشی از یک دید اجتماعی وسیعی است . حتماً اجرا کنندگان آن نیز باید در سطح عالیتری فکر کنند و از یک تربیت عالی اسلامی برخوردار باشند . استاد مطهری در این باره می نویسد : اگر عدد زنان نیازمند به مردان نیازمند فزونی داشته باشد منع تعدد زوجات خیانت به بشریت است زیرا تنها پایمال کردن حقوق زن در میان نیست ...بحرانی که از این راه عارض این اجتماع می شود از هر بحران دیگر خطرناکتر است .[6]

اما اگر مجموعه آیات قرآن و مجموعه سیره نبوی (ص) و شرایط اجتماعی و تاریخی آن زمان را در نظر بگیریم آنچه از اسلام قابل استنباط است تک همسری است نه چند همسری آنچه خداوند می پسندد و می توان از آن دفاع کرد تک همسری است از آیات قرآن آیات 128و130 سوره نساء و 51 سوره احزاب چند همسری را به عدالت مقید کرده است و فرموده شما هرگز نمی توانید عدالت را رعایت کنید اگر مجموعه این آیات را کنار هم بگذاریم به نظر می رسد اصل، تک همسری است نه چند همسری .

به گزارش پارسینه، نمی توان باور کرد که یک انسان و یک مرد هر چقدر هم متعالی باشد بین دو همسرش بخصوص اگر موقعیت متفاوت داشته باشند سن و سال های متفاوت داشته باشند ظاهر و زیبایی متفاوت داشته باشند، بتواند عدالت قلبی و عاطفی را رعایت کرد در واقع عدالت عاطفی و قلبی به معنای دوست داشتن مساوی از اساس امکان پذیر نیست .

پیشنهادات :

ـ با توجه به تصویب چند همسری در قانون ایران بهتر است فرهنگ چند همسری را برای خانواده های ایرانی توضیح داد و تشریح کرد .

ـ از طریق رسانه های عمومی « رادیو، تلویزیون، روزنامه، ......» می توان مفهوم صحیح چند همسری را به مردان و زنان آموزش داد .

ـ با توجه به اینکه دین اسلام تک همسری را محور قرار داده است بهتر است مفهوم تک همسری را به خصوص برای مردان توضیح داد تا از یک سری اشتباهات بیرون آیند .

ـ بحث عدالت در بین همسران یکی از مهمترین عوامل موجود در بحث چند همسری است . با اطلاع رسانی درست می توانیم افراد را آگاه سازیم که عدالت برقرار کردن بسیار کار دشواری است .

ـ از طریق دادگاههای خانواده به طرق مختلف می توان مردم و زوجها را از آمار طلاق به علت چند همسری آگاه ساخت .

ـ با اطلاع رسانی درست و به موقع می توان جلوی چند همسری های نادرست و نابجا را گرفت .

ـ درباره ازدواج درست می شود از مقاطع تحصیلی آغاز کرد و تعلیم داد که ازدواج درست و عدالت برقرار کردن و ..... به چه معنا است و چگونه می شود یک ازدواج موفق داشت .

ـ افرادی که فکر می کنند چند همسری را اسلام رواج داده است می توان از اشتباه درآورد و فلسفه تک همسری در اسلام و نظر اسلام و پیامبر (ص) را در این باره به آنان توضیح داد .

ـ دولت می تواند با ایجاد مراکز مشاوره ارزان قیمت و قابل دسترس سطح آگاهی مردم را نسبت به آسیب های چند همسری بالا ببرد .

ـ تلاش و سعی دولت باید بر اساس بالا بردن سطح آگاهی های مردم نسبت به ازدواج درست و صحیح باشد .