تاریخ نگارش : بیست و چهارم آبان 1389

حضرت ابراهیم (ع) و کعبه
ریحانه فرحمند

نخستین مطلبى که ذهن انسان را مشغول مى کند این است که:
اولا چطور ممکن بود که حضرت ابراهیم(ع) با آن رأفت و مهربانى که داشتند زن و بچه اش را در میان بیابان ساکن نماید؟
دوما: چه انگیزه اى سبب این اسکان غیرقابل تحمل و بسیار دشوار شد؟
کلید واژه : کعبه

اسکان همسر و فرزند حضرت ابراهیم در مکه
از آیات قرآن استفاده مى شود که ابراهیم به همراه اسماعیل به مکه عزیمت کرده، وى را در مکه اسکان داد:
«ربنا إنى أسکنت من ذریتى بواد غیر ذى زرع عند بیتک المحرم ربنا لیقیموا الصلاه» ترجمه: پروردگارا، من بعضى از فرزندانم را در سرزمین بى اب و علفى در کنار خانه اى که حرم توست ساکن ساختم تا نماز را برپا دارند. (ابراهیم/37)
زمینه ساز این تصمیم، ناسازگارى ساره همسر ابراهیم با هاجر (مادر اسماعیل) پیش از تولد اسحاق بود که این امر، ابراهیم(علیه السلام)را آزرد و در پى شکوه به خداوند، دستور یافت تا اسماعیل و مادرش هاجر را در مکه اسکان دهد. آیات مربوط به این ماجرا، به ویژه آیه 37 سوره ابراهیم «ربنا لیقیموا الصلوه» و 125 سوره بقره «و عهدنا إلى إبرهیم و إسمعیل أن طهرا بیتى... »ترجمه: و به ابراهیم و اسماعیل سفارش کردیم که خانه مرا براى کسانى که براى طواف و اعتکاف و نماز مى آیند پاکیزه کنید. نشان مى دهد که هدف اصلى از این حرکت، ایجاد پایگاهى استوار براى نشر توحید بوده؛ چنان که حوادث آینده، از جمله درخواست تشریع امنیت حرم نیز این مطلب را به خوبى اثبات کرده است. آیه 39 سوره ابراهیم «الحمدلله الذى وهب لى على الکبر إسمعیل... » ترجمه: ستایش خداى را که در وقت پیرى، اسماعیل و اسحاق را به من عطا کرد. به راستى پروردگار من شنونده دعاست. دلیل آن است که ابراهیم(علیه السلام) در سنین پیرى (حداقل در 64 سالگى و حداکثر در 117سالگى) فرزند دار شده؛ بنابراین، عزیمت ابراهیم(علیه السلام)به مکه نیز در همین سنین بوده است. از نیایش حضرت در آیه 126 سوره بقره «رب اجعل هـذا بلدا ءامنا... » استفاده شده که هنگام ورود او به سرزمین مکه، در آن محل، شهرى نبوده و اسکان اسماعیل و هاجر در آن سرزمین، زمینه ساز تأسیس شهر مکه بوده و دعاى ابراهیم در آیه 35 سوره ابراهیم «رب اجعل هـذا البلد ءامنا... »ترجمه: و آن گاه که ابراهیم عرضه داشت: پروردگارا! این مکان را شهر امنى قرار ده. نشان مى دهد که در زمان خود ابراهیم(علیه السلام)در آن مکان، شهر مکه شکل گرفته بوده است.
در پاسخ باید گفت: اولا، این هجرت و اسکان آزمایش بزرگى براى ابراهیم(ع) و هاجر بوده است که با سرافرازى از عهده آن برآمدند و آن جناب در این آزمایش از سد عواطف در راه انجام وظایف عبور نمود. ثانیا: در مورد انگیزه این اسکان آنچه که در این آیه ذکر شده فقط عبارت «لیقیوا الصلاة» است یعنى این اسکان به هدف برپا داشتن نماز است و به عبارتى کلى تر (و بدون توجه به مصداق خاص بگوییم نماز هدف اقامه دین خدا بوده، این هدف مقدس بود که هم عواطف ابراهیم را تسکین مى داد و هم ترس و وحشت هاجر را زایل مى کرد. چنان که گفته شده وقتى که ابراهیم(ع) خواست همسر و فرزندش را ترک کند، هاجر گفت: ما را در این بیابان به چه کسى واگذار مى کنى؟ فرمود به همان کسى واگذار مى کنم که مرا امر کرده شما را در اینجا اسکان دهم، او حافظ شماست و آب و غذاى شما را مى رساند. اگر خانه به خدا نسبت داده شده، از این بابت است که خانه مزبور به هدف و منظورى ساخته شده که جز براى خدا صلاحیت ندارد که آن عبادت است. و اما مقصود از «محرم» بودن خانه، همان حرمتى است که خداوند براى خانه تشریع نموده است.