تاریخ نگارش : بیست و دوم ارديبهشت 1390
۱۱ نکته روانشناسی در قرآن کریم
علیرضا مزروعی
روانشناسی در قرآن کریم
۱- از دیدگاه قرآن، سه نوع شخصیت اساسی وجود دارد؛ مؤمن، کافر و منافق؛( آیات ۲ تا ۲۰ سوره بقره )
۲- شخصیتهای مؤمن، خود دارای سه درجه شخصیتی میباشند؛ آنان که به خود ظلم میکنند، آنان که میانه رو هستند و آنان که پیشتازانند؛ ( فاطر/ ۳۲ )
۳- مشخصه بارز شخصیت کافر آن است که دل و اندیشهاش را قفل کرده است و راهی برای نفوذ هیچ حرف تازه و اندیشه متفاوتی نگذاشته است و به همین دلیل، از درک حقایق عاجز است.
۴- خصوصیت بارز شخصیت منافق از دیدگاه قرآن، دوگانگی ریشهای در ظاهر و باطن است؛ به همین دلیل، مبتلا به شک و تردید و عدم قدرت تصمیمگیری و ناتوانی در قضاوت میشود؛ ( بقره و ۸ تا ۲۰ منافقون )
۵- در قرآن کریم، در آیات فراوانی از اندوه، علل ایجاد کننده آن و راههای برطرف ساختن آن سخن رفته است . گاهی اندوه فراق را با دیدار و گاهی اندوه فقر را با بشارت و گاهی اندوه رسول خدا (ص) را به دلداری حضرت حق، درمان نموده است.
۶- در دیدگاه قرآن، ترس دو نوع است؛ ترس پسندیده و ترس ناپسند؛ ترس پسندیده، همان ترس از خداوند و عدالت اوست که منجر به اصلاح رفتار میشود؛ (انفال/۲) و ترس ناپسند، اضطرابی شدید با علت مشخصی است که تسلط بر نفس را از بین میبرد و باید با آن مبارزه شود؛ ( احزاب/۱۰ و ۱۱ )
۷- از نظر قرآن دو نوع خشم وجود دارد؛ خشم مفید و متعادل و خشم مخرب و نابهنجار؛خشم متعادل، راهی برای رسیدن به هدف در مواقع لزوم است و خشم مخرب را باید درمان کرد . قرآن کریم با توصیه به صبر و پاسخ گویی با عمل نیک و با وعده بهشت و پاداش اخروی، به وسیله سفارش به بخشش و عفو، یادآوری قدرت و خشم خداوند و … به درمان بیماری سلامتی سوز خشم و عصبانیت پرداخته است.
که به ترتیب در سوره شوری آیه۴۳، فصلت آیه۳۴، آل عمران آیات ۱۳۳ و ۱۴۳، شوری آیات ۳۶ و ۳۷ ، و نور آیه ۲۲ بیان شده است .
۸- در قرآن به سه نوع از مکانیسمهای دفاعی – روانی اشاره شده است که عبارتند از: فرافکنی ( منافقون/۴ )، دلیل تراشی ( بقره/۱۱ و ۱۲ ) و واکنش سازی ( بقره/۲۰۴ و ۲۰۵ و منافقون/۴ )
۹- در فرهنگ قرآن یکی از راههای مؤثر و اساسی روان درمانی، استفاده از مواعظ و اندرزهای قرآنی است( یونس/۵۷ )
۱۰- در روش روان درمانی قرآنی، ایمان، تولید امنیت درونی و آرامش مینماید؛ ( انعام/۸۲ و رعد/۲۸ )
۱۱- یاد خدا، آرام بخش دلهاست؛( رعد/۲۸ )