تاریخ نگارش : بیست و چهارم آبان 1392

اهمیت تعقل، تفکر و علم اندوزی از دیدگاه قرآن و ائمه اطهار(ع)
سیدابراهیم غیاث الحسینی

اهمیت تعقل، تفکر و علم اندوزی از دیدگاه قرآن و ائمه اطهار(ع)

در قرآن کریم بیش از 50 مورد واژه تفکر و تعقل و تدبر استفاده شده است و بیانات زیادی از ائمه نیز در این زمینه وجود دارد.
پایگاه اطلاع رسانی رسالات- در رابطه با تفکر و تعقل در قرآن آیات زیادی وجود دارد، از جمله بقره(266، 219، 269)، آل عمران( 13، 137،191)، انعام(11، 36، 50، 152)، اعراف(3، 173، 185، 201)، یونس( 24، 73، 101)، یوسف(109، 111)، رعد(3)، حجر(75)، نحل(11، 36)و فرقان(50، 73) .
استفاده از واژه های «تعقلون» و « اولی الالباب» و... که در قرآن به وفور آمده است نشان از اهمیت تعقل و تفکر در دین مبین اسلام می باشد. درباره اهمیت علم اندوزی نیز همین بس که در قرآن، پس از کلمه جلاله «الله»، واژه«علم» از لحاظ تکرار بالاترین می باشد. و خداوند متعال می فرماید:«ما اینچنین آیات را برای شما روشن می گردانیم، باشد که بیندیشید.» پس آیات برای اندیشیدن است.
در رابطه با مسئله اندیشیدن، روایات بسیار زیادی از ائمه اطهار آمده است، امام حسن (ع) می فرمایند:« التفکر حیاتُ قلب البصیر» یعنی اندیشیدن مایه زنده دلی صاحب بصیرت است. و در جای دیگر می فرمایند:« اوصیکم بتقوی الله وادامة التفکر، فان التفکر ابُ کل خیرٍ و امُه» یعنی : شما را به تقوای الهی و تداوم اندیشه سفارش می کنم، زیرا که اندیشیدن پدر و مادر همه خوبیهاست.
امام صادق(ع) می فرمایند: « الفکرة مرآة الحسنات و کفارة السیئات» یعنی : اندیشیدن آینه خوبیها و پوشاننده بدیهاست.
امیر المومنین علی(ع) می فرمایند:« من تفکر ابصر» یعنی هر که بیندیشد بینا شود. و یا حضرت در جای دیگر می فرمایند: « من اکثر الفکرة فیما تعلم، اتقن الله علمه و فهمه ما لم یکن یفهم» یعنی هر که در آنچه آموخته است بسیار اندیشه کند، دانش خود را استوار گردانده و آنجه را نفهمیده است، می فهمد.»
درباره ارزش علم، قرآن می فرماید:« هل یستوی الذین یعلمون والذین لا یعلمون» یعنی آیا کسانی که می دانند(عالمان) با کسانی که علم ندارند برابرند؟؟؟
در این زمینه احادیث زیادی هم وجود دارد من جمله پیامبر گرامی اسلام(ص) می فرمایند:«اکثر الناس قیمةً، اکثرهم علماً و اقل الناس قیمةً، اقلهم علماً.» با ارزش ترین مردم کسی است که از علم بیشتری برخوردار باشد و کم ارزشترین مردم کسی است که علم کمتری دارد.
یا در جای دیگر می فرمایند:« اقرب الناس من درجة النبوة، اهل العلم و الجهاد» نزدیکترین مردم به درجه پیامبری دانشمندان و رزمندگانند.»
درباره ارزش علم و دانایی در جای دیگر داریم که معصوم می فرماید:« به انسان نادان بگویید تو دانا هستی، خوشحال می شود، به انسان دانا بگویید تو نادانی، ناراحت می شود.»
در رابطه با اندیشیدن امام صادق(ع) می فرمایند:« تفکرساعة، خیر من عبادة سنة» یعنی یکساعت تفکر از عبادت یکسال بهتر است.
و اما اینجا این سوال پیش می آید که تفکر در چه زمینه ای مناسب است؟؟ در جواب حدیثی از امام صادق(ع) می آوریم که می فرمایند:« افضل العبادة، ادمان التفکر فی الله و فی قدرته » یعنی برترین عبادت اندیشیدن درباره خدا و قدرت اوست.
پیامبر(ص) می فرمایند:« جانمایه آدمی خرد اوست، کسی که خرد ندارد دین ندارد.»
و امام صادق(ع) می فرمایند:« لا غنا، اخصب من العقل، و لا فقر احطُّ من الحمق» یعنی هیچ ثروتی پر برکت تر از خرد نیست و هیچ فقری پست تر از بی خردی نیست.