تاریخ نگارش : سيزدهم مرداد 1391

رمضان ، ماه برکات
اکبر وکیلی تجره

سعید محمود / ترجمه: ابوعامر
رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ در حدیثی به پنج برکت بسیار بزرگ ماه مبارک رمضان اشاره نموده است: «رمضان، ماهی مبارک به نزد شما آمده است که خداوند عزوجل روزهٔ آن را بر شما فرض گردانده است، در آن درهای آسمان باز می‌شود و درهای جهنم بسته می‌شود و شیاطین سرکش به زنجیر کشیده می‌شوند و خداوند در آن [ماه] شبی دارد که بهتر از هزار ماه است و هر که از خیر آن محروم شود حقیقتا محروم است» [به روایت امام احمد و نسائی؛ علامه آلبانی آن را صحیح دانسته است].

سعید محمود / ترجمه: ابوعامر
رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ در حدیثی به پنج برکت بسیار بزرگ ماه مبارک رمضان اشاره نموده است: «رمضان، ماهی مبارک به نزد شما آمده است که خداوند عزوجل روزهٔ آن را بر شما فرض گردانده است، در آن درهای آسمان باز می‌شود و درهای جهنم بسته می‌شود و شیاطین سرکش به زنجیر کشیده می‌شوند و خداوند در آن [ماه] شبی دارد که بهتر از هزار ماه است و هر که از خیر آن محروم شود حقیقتا محروم است» [به روایت امام احمد و نسائی؛ علامه آلبانی آن را صحیح دانسته است].

برکت نخست: «خداوند روزهٔ آن را بر شما فرض ساخته است…»:
ـ به سبب عظمت عبادت روزه، خداوند متعال آن را بر ما و بر جهانیان فرض نموده است. الله متعال فرموده است: {یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ} [بقره: ۱۸۳] یعنی: (ای کسانی که ایمان آورده‌اید روزه بر شما فرض گردید همانگونه که بر پیشینیان شما فرض گردیده بود، باشد که تقوا پیشه سازید).

و رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ در حدیثی می‌فرماید: «الله متعال، یحیی بن زکریا را امر نمود تا به پنج مساله عمل نموده و بنی‌اسرائیل را به انجام آن‌ها امر نماید، اما نزدیک بود که وی در [ابلاغ آن] کندی کند پس عیسی (علیه السلام) به وی گفت: خداوند تو را به پنج سخن امر نموده که آن را انجام دهی و بنی اسرائیل را به انجام آن دستور دهی، پس یا خود آنان را امر می‌کنی یا من آنان را به آن فرمان خواهم داد. یحیی گفت: می‌ترسم اگر بر من سبقت گیری در زمین فرو روم یا آنکه مورد عذاب قرار گیرم، بنابراین مردم را در بیت المقدس جمع کرد و مسجد مملو از مردم شد و در گوشه‌های آن نشستند، پس گفت: خداوند مرا به پنج سخن امر نموده که به آن عمل نمایم و شما را به انجام آن‌ها امر کنم: نخست اینکه الله را عبادت کنید و چیزی را با وی شریک قرار ندهید و مثال کسی که به الله شرک می‌ورزد مانند کسی است که برده‌ای را با طلا یا نقره‌ای که از مال خودش است بخرد و به او بگوید: این خانهٔ من است و این کار من، کار کن و مزد آن را به من بده. برده کار می‌کرد اما مزد آن را به کسی غیر از آقای خود می‌داد! کدام یک از شما راضی می‌شود که برده‌اش اینگونه باشد؟ و الله شما را به نماز امر نموده است، پس هرگاه نماز گزاردید به این سو و آن سو توجه نکنید زیرا الله در نماز چهره‌اش را در مقابل چهرهٔ بنده‌اش قرار می‌دهد، تا وقتی که بنده به این سو و آن سو توجه نکند، و شما را به روزه امر می‌کنم زیرا مثال آن مانند مردی است که در میان گروهی قرار دارد و همراه وی کیسه‌ای است که در آن مُشک است و همهٔ آنان از وی یا بوی آن مشک خوششان می‌آید و همانا بوی روزه‌دار نزد خداوند از بوی مشک خوش‌تر است…» [به روایت احمد و ترمذی؛ علامه آلبانی آن را صحیح دانسته است].

ـ روزه یکی از ارکان دین است. پیامبر خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «اسلام بر پنج [رکن] بنا شده است: گواهی دادن به اینکه معبودی به حق جز الله نیست و اینکه محمد فرستادهٔ الله است، و برپا داشتن نماز، و دادن زکات، و حج، و روزهٔ رمضان» [متفق علیه] در این حدیث، پیامبر خدا ـ صلی الله علیه وسلم ـ رمضان را از جملهٔ ارکان اسلام نام برده است.

ـ روزه از بهترین عبادت‌ها است: از ابوأمامة ـ رضی الله عنه ـ روایت است که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ غزوه‌ای را تدارک می‌دید، به نزد وی آمدم و گفتم: ای رسول خداوند، برای من دعای شهادت کن. فرمود: «خداوندا آنان را سلامت بدار و غنیمت نصیبشان فرما» پس به غزوه رفتیم و به سلامت بازگشتیم و غنیمت به دست آوردیم. سپس به غزوه‌ای دیگر رفت، [باز] نزد وی آمدم و گفتم: ای رسول خدا! برایم دعای شهادت کن. فرمود: «خداوندا آنان را سلامت بدار و غنیمت نصیبشان گردان». به غزوه رفتیم و به سلامت بازگشتیم و غنیمت به دست آوردیم. سپس غزوه‌ای دیگر تدارک دید، نزد وی رفتم و گفتم: ای رسول خداوند، سه بار پشت سر هم نزد تو آمده‌ام و از تو خواسته‌ام که برایم دعا کنی تا خداوند شهادت نصیبم گرداند و شما فرمودید: «خداوندا آنان را به سلامت دار و غنمیت نصیبشان بگردان» و ما به غزا رفتیم و سالم ماندیم و غنیمت حاصل نمودیم، پس ای رسول خداوند مرا به کاری امر نما که به من سود رساند. ایشان ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمودند: «به روزه پایبند باش که آن، همانندی ندارد».

راوی می‌گوید: ابوامامه و خانواده‌اش آنقدر روزه می‌گرفتند که تقریبا هیچگاه در روز در خانهٔ ابوامامه دود [پخت و پز] دیده نمی‌شد و اگر روزی از خانه‌اش دودی مشاهده می‌شد مردم می‌دانستند که مهمان دارند! [به روایت احمد و نسائی و ابن حبان؛ شیخ آلبانی آن را صحیح دانسته است].

برکت دوم: «در آن [ماه] درهای آسمانی گشوده می‌شوند…»:
ـ در این ماه درهای «بهشت ـ رحمت خداوند» حقیقتا گشوده می‌شود. از ابوهریره ـ رضی الله عنه ـ از رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ روایت است که فرمود: «هنگامی که رمضان در رسد درهای بهشت باز می‌شوند» [متفق علیه].

ـ این نعمتی بزرگ در این ماه است، زیرا درهای بهشت بسته‌اند و جز با کامل شدن نعمت خداوند گشوده نمی‌شوند چنانکه خداوند متعال فرموده است: {وَسِیقَ الَّذِینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ زُمَرَاً حَتَّى إِذَا جَاءُوهَا وَفُتِحَتْ أَبْوَابُهَا…} [زمر: ۷۳] یعنی: (و کسانی که تقوای پروردگارشان را پیشه ساخته‌اند گروه گروه به سوى بهشت سوق داده شوند تا چون بدان رسند و درهاى آن [به رویشان] گشوده گردد…}

ـ خداوند متعال درهای بهشت را هنگامی بر بهشتیان می‌گشاید که آنان از پیامبران الوالعزم طلب شفاعت می‌کنند و همه از انجام آن عذر می‌خواهند تا آنکه به سوی خاتم آنان و سرور و بهترینشان ـ صلی الله علیه وسلم ـ راهنمایی می‌شوند که می‌فرماید: «آنگاه خواهم گفت: من این کار را انجام خواهم داد، پس برای دیدار با پروردگارم اجازه می‌خواهم و به من اجازه داده می‌شود و او به من ستایش‌هایی را الهام می‌کند که او را بدان حمد گویم که آن ستایش‌ها را اکنون به خاطر ندارم، پس او را به آن ستایش‌ها حمد می‌گویم و برایش به سجده می‌روم و خداوند می‌فرماید: ای محمد، سرت را بالا بگیر، و بگو که سخنت شنیده می‌شود، و بخواه که به تو عطا می‌شود، و شفاعت کن که شفاعت می‌شوی…» [متفق علیه]

ـ اینجاست که انسان ارزش باز شدن درهای بهشت در رمضان را درک خواهد کرد: رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «هر که بترسد در آغاز شب به راه خواهد افتاد و هر که شبانه به راه افتد به منزل‌گاه خواهد رسید، آگاه باشید که کالای خداوند گرانبها است، آگاه باشید که کالای خداوند، بهشت است» [به روایت ترمذی و تصحیح علامه آلبانی].

ـ آن بهشت است… سرزمینی که صالحان این امت مشتاق آن بودند:

عمار بن یاسر ـ رضی الله عنهما ـ در روز نبرد یمامه در حالی که بر صخره‌ای ایستاده بود به صدای بلند فریاد می‌زد: «ای مسلمانان!… آیا از بهشت می‌گریزید؟! من عمار بن یاسرم، به سوی من بیایید…».

یقین انس بن نضر ـ رضی الله عنه ـ به آنجا رسیده بود که بوی بهشت را در جنگ اُحُد احساس کرد و گفت: «بوی بهشت را از آن سوی اُحُد احساس می‌کنم!».

و عمرو بن جموح ـ رضی الله عنه ـ حتی پس از آنکه خداوند به سبب پای لنگ وی او را از نبرد معاف ساخته بود برای شرکت در جنگ اصرار داشت و می‌گفت: «دوست دارم با همین پای لنگم در بهشت گام نهم».

و هنگامی که ابودرداء از بیماری رنج می‌برد یارانش به نزد او آمدند و گفتند: دلت چه می‌خواهد؟ گفت: «دلم بهشت می‌خواهد!».

ـ این است بهشت… خانهٔ کسانی که در شب‌های رمضان تلاش کنند و روزهای آن را روزه باشند و بندگانش را غذا دهند. رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرموده است: «در بهشت خانه‌هایی است که از داخل آن‌ها بیرونشان دیده می‌شود و از بیرون داخل آن‌ها دیده می‌شود و خداوند آن را برای کسانی آماده نموده است که [به گرسنگان] غذا دهند و سلام را افشا نمایند و شب در حالی که مردم خوابند نماز گزارند» [به روایت احمد و ابن حبان، آلبانی آن را حسن دانسته است].

برکت سوم: «و درهای آتش بسته می‌شود»:
ـ در این ماه درهای آتش حقیقتا بسته می‌شوند: از ابوهریره ـ رضی الله عنه ـ از رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ روایت است که فرمودند: «هنگامی که رمضان فرا رسد درهای بهشت گشوده شده و درهای آتش (جهنم) بسته می‌شود و شیاطین به غُل و زنجیر کشیده می‌شوند» [متفق علیه].

ـ این نعمتی عظیم در این ماه است زیرا درهای آتش در طول سال بازند و بسته نمی‌شوند مگر در رمضان و خداوند متعال می‌فرماید: {وَسِیقَ الَّذِینَ کَفَرُوا إِلَى جَهَنَّمَ زُمَرَاً حَتَّى إِذَا جَاءُوهَا فُتِحَتْ أَبْوَابُهَا} [زمر: ۷۱] یعنی: (و کسانی که کفر ورزیده‌اند گروه گروه به سوی آتش سوق داده می‌شوند و چون به آن رسند درهایش گشوده می‌شود…).

آن، آتش جهنم است…

آتشی که قسمت‌هایی از آن قسمت‌های دیگر را در هم می‌شکند، و رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ دربارهٔ آن می‌فرماید: «جهنم به من نشان داده شد و تا امروز منظره‌ای وحشتناک‌تر از آن ندیده‌ام» [متفق علیه].

و همچنین دربارهٔ آن فرموده است: «قسم به آنکه جان محمد به دست اوست، اگر شما آنچه من دیده‌ام را می‌دیدید بی‌شک کم می‌خندیدید و بسیار می‌گریستید» [به روایت مسلم].

آن، آتش جهنم است…

ـ آتشی که خوش‌گذارن‌ترین جهنمی از اهل دنیا را برای یک لحظه در آن غوطه می‌دهند و در اثر آن همهٔ خوشی‌هایی را که دیده است از یاد خواهد برد: رسول خدا ـ صلی الله علیه وسلم ـ می‌فرماید: «در روز قیامت خوش‌گذران‌ترین جهنمی از اهل دنیا را می‌آورند و او را یک بار در آتش غوطه می‌دهند، سپس به او گفته می‌شود: ای فرزند آدم، آیا هرگز خوشی‌ای دیده‌ای؟ آیا بر تو لذتی گذشته است؟ و او می‌گوید: نه ای پروردگار، به خدا سوگند!» [به روایت مسلم]

آتش جهنم…

آتشی که خداوند عذاب‌هایی را در آن برای اهل آن آماده کرده است… خداوند متعال می‌فرماید:

{هنگامی که غُل‌ها در گردنشان است و [در] زنجیرها کشیده می‌شوند} [غافر: ۷۱]

{و برای آنان گرزهایی آهنین است [تا به خود ضربه زنند]} [حج: ۲۱]

{هرگز چنین نیست! [آن آتش] زبانه می‌کشد (۱۵) و برکننده پوست است} [معارج: ۱۵-۱۶]

{و تو چه می‌دانی که «سَقَر» چیست (۲۷) نه باقی می‌گذارد و نه رها می‌کند (۲۸) پوست‌ها را سیاه می‌گرداند} [مدثر: ۲۷-۲۹]

{و تو چه دانی که آن چیست؟ (۱۰) آتشی سوزنده} [قارعه: ۱۰-۱۱]

آتش جهنم…

خانهٔ حسرت و پشیمانی و آه و فریاد:

{و چون عذاب را بینند پشیمانی خود را پنهان کنند و میان آنان به عدالت داوری شود و به آنانی ستمی نمی‌شود} [یونس: ۵۴]

{و چون آنان را در تنگنایی از آن به زنجیر کشیده بیندازند آنجاست که مرگ [خود] را می‌خواهند (۱۳) امروز یک بار هلاک خود را نخواهید و بسیار هلاک خود را بخواهید} [فرقان: ۱۳-۱۴]

{و آنان در آن [آتش] فریاد زنند: پروردگارا ما را بیرون آور تا [عمل] صالحی غیر آنچه می‌کردیم انجام دهیم} [فاطر: ۳۷]

{و [اهل جهنم] گفتند: اگر می‌شنیدیم یا تعقل می‌کردیم از یاران آتش نبودیم (۱۰) پس به گناه خود اقرار کردند و دور باشند اهل آتش [از رحمت خداوند!]} [مُلک: ۱۰-۱۱]

{گفتند: پروردگارا شقاوت ما بر ما چیره شد و ما گروهی گمراه بودیم (۱۰۶) پروردگارا ما را از آن بیرون آور پس اگر دوباره [به کارهای گذشته] بازگشتیم آنگاه ما ستمگریم (۱۰۷) [خداوند] فرمود: در آن گم شوید و با من سخن نگویید} [مومنون: ۱۰۶-۱۰۸]

{و [جهنمیان] صدا زدند: ای مالک (نگهبان جهنم) بگو تا پروردگارت ما را نابود سازد. می‌گوید: شما ماندگارید} [زخرف: ۷۷]

{به آن وارد شوید پس چه صبر پیشه کنید و چه صبر نکنید بر شما یکسان است، تنها به آنچه می‌کردید جزا داده می‌شوید} [طور: ۱۶]

{روزی که چهره‌هایشان در آتش زیر و رو می‌شود می‌گویند: ای کاش از الله اطاعت می‌کردیم و [ای کاش] از پیامبر اطاعت می‌کردیم (۶۶) و گفتند: پروردگارا ما از سران و بزرگانمان اطاعت نمودیم پس آنان ما را گمراه ساختند (۶۷) پروردگارا به آنان دو برابر عذاب ده و لعنشان کن، لعنتی بزرگ} [احزاب: ۶۶-۶۸]

و رسول الله ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «جهنمیان آنقدر می‌گریند که اگر کشتی‌ها را در اشک‌هایشان جریان دهند، به جریان می‌افتند، و آنان خون می‌گریند» [به روایت حاکم؛ علامه آلبانی آن را حسن دانسته است].

برکت چهارم: «و در آن شیاطین سرکش به غل و زنجیر کشیده می‌شوند…»:
ـ این نعمتی است بزرگ که خداوند به واسطهٔ آن در این ماه مبارک بر بندگانش منت می‌نهد: از ابوهریره ـ رضی الله عنه ـ روایت است که رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ فرمودند: «هنگامی که رمضان در رسد درهای بهشت گشوده شده و درهای آتش بسته می‌شود و شیاطین به غل و زنجیر کشیده می‌شوند» [متفق علیه].

ـ نعمت زندانی شدن کسی که دشمنی و نیرنگ و نبرد او علیه انسان‌ها بسیار شدید است: خداوند متعال سخن وی را چنین حکایت می‌کند: {[ابلیس] گفت: به سبب آنچه مرا گمراه ساختی بر سر راه راست تو برای [فریب] آنان خواهم نشست (۱۶) سپس از روبرو و از پشت سرشان و از سمت راست و از سمت چپشان خواهم آمد و بیشترشان را شکرگزار نخواهی یافت} [اعراف: ۱۶-۱۷] و در جای دیگری می‌گوید: {به عزت تو سوگند که همهٔ آنان را از راه به در خواهم کرد} [ص: ۸۲] و خداوند متعال دربارهٔ او می‌فرماید: {همانا شیطان دشمن شماست پس او را دشمن بگیرید} [فاطر: ۶].

ـ نعمت زندانی شدن کسی که در نیرنگ زیاده‌روی نموده و از حیله و مکر بهره جست و برای پدر و مادر ما به دروغ چنین سوگند یاد کرد که خیرخواه آنان است: {پس شیطان آن دو را وسوسه کرد تا آنچه را از عورتهایشان برایشان پوشیده مانده بود براى آنان نمایان گرداند و گفت پروردگارتان شما را از این درخت منع نکرد جز [برای] آنکه [مبادا] دو فرشته گردید یا از [زمره] جاودانان شوید (۲۱) و برای آن دو سوگند یاد کرد که من خیرخواه شمایم (۲۱) پس آن دو را با فریب به سقوط کشانید} [اعراف: ۲۰-۲۱].

ـ نعمت زندانی شدن کسی که کفر را برای انسان زینت می‌دهد و او را وعدهٔ دروغ می‌دهد و به آرزوهای دور و دراز می‌کشاند: خداوند متعال می‌فرماید: {به مانند شیطان آنگاه که به انسان گفت: کفر بورز، پس همین که کفر ورزید گفت: من از تو بیزارم من از الله پروردگار جهانیان می‌ترسم} [حشر: ۱۶].

ـ نعمت زندانی شدن کسی که رابطهٔ مردم را با یکدیگر بر هم زده و در میان آنان شر و بدی می‌اندازد: {و به بندگانم بگو آن سخنی را که بهتر است بگویند. همانا شیطان میانشان را به هم می‌زند. همانا شیطان برای انسان دشمنی آشکار است} [اسراء: ۵۳].

برکت پنجم: «خداوند در آن شبی دارد که بهتر از هزار ماه است…»:
خداوند متعال می‌فرماید: {ما آن را در شب قدر نازل کردیم (۱) و چه چیز تو را از شب قدر آگاه ساخت؟ (۲) شب قدر بهتر از هزار ماه است (۳) در آن [شب] فرشتگان به همراه جبرئیل به اذن پروردگارشان برای هر کاری [که مقرر است] فرود آیند (۴) [آن شب] تا دم صبح، صلح و سلام است} [قدر: ۱-۵] آن شب که محل حضور فرشتگان است بسیار پربرکت است.

آن، شبِ هدایا و عطایای پروردگار کریم و بخشنده است، از جمله:

ـ هر کس از روی ایمان و احتسابِ اجر، آن را به قیام و نماز زنده بدارد برای گناهان گذشته‌اش مورد آمرزش قرار می‌گیرد: پیامبر خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «هرکه شب قدر را از روی ایمان و احتساب [به نماز] بایستد گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌شود، و هرکس رمضان را از روی ایمان و احتساب روزه گیرد گناهان گذشته‌اش آمرزیده می‌شود» [به روایت بخاری و مسلم].

- تعداد زیاد فرشتگانی که در این شب به زمین فرود می‌آیند: رسول خدا ـ صلی الله علیه وآله وسلم ـ می‌فرماید: «شب قدر شب بیست و هفتم یا بیست و نهم [رمضان] است. همانا تعداد فرشتگان در آن شب بیشتر از تعداد ریگ‌ها است» [به روایت امام احمد؛ شیخ آلبانی آن را حسن دانسته است].

ـ این شب تا طلوع فجر برای مومنان اهل دنیا صلح و سلام و آرامش است: مجاهد ـ رحمه الله ـ می‌گوید: «{سَلامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ} سلام، یعنی در این شب درد و بیماری رخ نمی‌دهد یا آنکه شیطانی نمی‌تواند در آن زیانی وارد سازد».

ـ سلف این امت برای شب قدر اهمیت بسیاری قائل بودند. ثابت بنانی در شبی که امید داشت شب قدر باشد بهترین لباسش را می‌پوشید و عطر می‌زد و مسجد را معطر می‌ساخت.

خداوندا، بهترین عبادت را در این ماه نصیب ما گردان.

منبع مقاله: سایت طریق الإسلام / ترجمه: ابوعامر