تاریخ نگارش : بیستم مهر 1391

توبه با امید پذیرفته می شود !
مسعود ورزیده

یکی از گناهان کبیره، یأس و ناامیدی از رحمت خداوند است و در کتاب قرآن کریم نیز نهی صریح از آن شده است چنانکه می‌فرماید: « ای بندگان من که بر خود ستم و اسراف کرده اید از رحمت خدا نا امید نشوید. ( زمر/53) و باز می‌فرمایند: « کیست که نا امید از رحمت خدا شود مگر گمراهان و اهل ضلالت. »( حجر/ 56 )
 کلید واژه : توبه
 ناشر : بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

توبه با امید پذیرفته می شود !
امید

یکی از گناهان کبیره، یأس و ناامیدی از رحمت خداوند است و در کتاب قرآن کریم نیز نهی صریح از آن شده است چنانکه می‌فرماید: « ای بندگان من که بر خود ستم و اسراف کرده اید از رحمت خدا نا امید نشوید. ( زمر/53) و باز می‌فرمایند: « کیست که نا امید از رحمت خدا شود مگر گمراهان و اهل ضلالت. »( حجر/ 56 )
خداوند متعال با نهی از نا امیدی از مغفرت خویش ، وسعت رحمت خویش را اینگونه توصیف می‌کند: خداوند متعال ضمن آیه 156 سوره هفتم (اعراف) فرموده است: «و رحمت من همه چیز را در بر گرفته است.» و ضمن آیه 43 سوره سى و سیم (احزاب) فرموده است: «و خداوند به مۆمنان مهربان است.» و ضمن آیه 53 سوره سى و نهم (زمر) فرموده است: «به آن دسته از بندگانم که بر خویشتن اسراف ورزیده‏اند، بگو از رحمت خداوند نومید مشوید.» و ضمن آیه 19 سوره چهل و دوم (شورى) فرموده است:«خداوند نسبت به بندگان خود بسیار مهربان است». امام صادق (علیه السلام) فرموده است: چون روز رستاخیز فرا رسد، خداوند تبارک و تعالى چنان رحمت خود را گسترش مى‏دهد که ابلیس هم بر رحمت حق تعالى طمع مى‏بندد. (روضة الواعظین / ترجمه مهدوى دامغانى )

گر نباشد بدل فروغ امید آدمى را جهان شود زندان‏

نبود گر نشاط و شوق و نوید دل شود خسته، جان شود حیران‏

ذکر روایات در باب نهی ناامیدی از رحمت خدا

مردی از بسیاری گناهان این قدر خائف بود که از آمرزش خدا ناامید گردیده بود. حضرت امیر المۆمنین به او فرمودند: ای مرد مأیوسی از رحمت خدا، بدتر است از گناهانی که کرده‌ای.

امید داشتن بنده به آمرزش گناهانش زمانی منطقی و مورد پذیرش است که خود نیز گامی در جهت رحمت و رضای الهی برداشته و زمین وجودش را از حضور خوار و خاشاک پاک سازد تا گل امید و مغفرت و رحمت الهی در آن شکوفا گردد

و مروی است که مردی در بنی اسرائیل بود که مردم را از رحمت خدا ناامید می‌کرد و ایشان را بسیار می‌ترسانید، در روز قیامت خدا به او خواهد فرمود که : امروز من تو را از رحمت خود مأیوس می‌کنم ، همچنان که تو بندگان مرا از من نا امید ساختی .

امام صادق علیه السّلام فرمودند: یکى از حکیمان مى‏گفت: ناامیدى از رحمت خداوند از زمهریر هم سردتر و ناراحت‏کننده‏تر مى‏باشد. ( ایمان و کفر ( ترجمه الإیمان و الکفر بحار الأنوار) )

ابو ذر غفارى گوید: رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمودند: یکى از روزها مردى گفت‏ به خداوند سوگند خداوند فلان شخص را نخواهد آمرزید، پروردگار فرمود چه کسى مى‏تواند حکم کند که فلان شخص را نخواهم آمرزید، من او را آمرزیدم و عمل آن شخصى که قاطعانه مى‏گفت خداوند او را نمى‏آمرزد بى‏اثر کردم و نابودش ساختم.( همان )

رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمودند: خداوند ناامیدکنندگان را روز قیامت محشور مى‏کند در حالى که سیاهى چهره آنها بر سفیدى غلبه دارد، مردم هنگامى که آنها را مشاهده مى‏کنند مى‏گویند اینها مردم را از رحمت خداونددورمى‏کردند.( همان ).
توبه

اثر ناامیدی از رحمت خدا

1)‌ یکی از اثرات نا امیدی از رحمت خداوند باز داشتن انسان از محبت خداست. محبت خداوند سرمنشأ تمام فضایل و بالاترین آنهاست چرا که تا کسی به دیگری امیدوار نباشد او را دوست نمی دارد.

و همین امر باعث می شود فرد تمایل و رغبتی به طاعت و عبادت نداشته باشد چرا که سبب طاعت و بندگی و عبادت خدا، نشاط و آرامش خاطر و امیدواری به مکافات آن است.

2)‌ انسان گنهکاری که از رحمت خدا نا امید و مایوس است در این حالت، گناه خویش را بزرگتر از رحمت و بخشایش خدا پنداشته و مغفرت و رحمت خدا را کوچک و حقیر می‌شمارد و این گناه در مقابل گناهی که مرتکب شده به مراتب بزرگتر و هولناک تر است چرا که در این حال او نقصی را برای خدا قائل شده و در برابر خدا بزرگتری را متصور شده است.

حضرت امام صادق علیه السّلام مى‏فرماید که: خوف الهى رقیب دل و دیدبان دل است و محافظت مى‏کند و نگاه مى‏دارد نفس را از افعال و اعمال بد، و رجا و امیدوارى رحمت حقّ، شفیع نفس است و به نفس مى‏گوید: هر چند مخالفت حکم الهى موجب خسران و بعد از رحمت است، امّا خداوند تعالى کریم است و در اعلاى مرتبه کرم و رحم است و گناه تو در جنب رحمت او قدرى ندارد، خاطر جمع دار. (مصباح الشریعة / ترجمه و شرح عبد الرزاق گیلان )

و مروی است که مردی در بنی اسرائیل بود که مردم را از رحمت خدا ناامید می‌کرد و ایشان را بسیار می‌ترسانید، در روز قیامت خدا به او خواهد فرمود که : امروز من تو را از رحمت خود مأیوس می‌کنم ، همچنان که تو بندگان مرا از من نا امید ساختی

3) کفر به خداوند. نهایت و اوج نا امیدی از رحمت خداوند کفر به خداوند است چرا که همین یأس و ناامیدی از رحمت خدا موجب سردی و بی میلی به طاعت و عبادت خدا شده و به مرور زمان حضور خداوند و اطاعت و بندگی او را در زندگی فرد کمرنگ و کمرنگ تر می‌سازد. از برخی از آیات قرآن کریم نیز معلوم می‌شود که یأس از رحمت خداموجب کفر است، چنانکه می‌فرماید:« لا ییأس من روح الله الّا القوم الکافرون» یعنی مایوس نمی شود از رحمت خدا مگر کفار. ( یوسف/ 87 )

توبه

نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود

در مقابل افراد گنهکاری که از رحمت خدا نا امیدند، گنهکارانی نیز هستند که با وجود غرق بودن در باتلاق گناهان خویش به رحمت و مغفرت خداوند دل بسته اما جهت رهایی از خویش از گرداب ضلالت و گمراهی کوچکترین حرکتی انجام نداده و با این وجود چشم امید به خداوند می‌دوزند.هر دو گروه فریب خورده شیطان هستند . در باره نا امیدان از رحمت الهی باید گفت: اینان به واسطه یأس از رحمت الهی دچار کفر شده و بدین وسیله از قرب الهی باز می مانند. در باب گروه دوم نیز باید گفت: شیطان به وسیله فریب، آنان را از طاعت و بندگی باز داشته و آنان در گرداب جهل و نادانی نگه می‌دارد.

سنان بن طریف گوید: از امام صادق (علیه السلام) شنیدم میفرمود: براى مۆمن سزاوار است که از خداوند تبارک و تعالى چنان بترسد که گویا بدوزخ سرازیر است و تا آن اندازه بوى امیدوار باشد که گویا از اهل بهشت است. (الروضة من الکافی یا گلستان آل محمد / ترجمه کمره‏اى)

امید داشتن بنده به آمرزش گناهانش زمانی منطقی و مورد پذیرش است که خود نیز گامی در جهت رحمت و رضای الهی برداشته و زمین وجودش را از حضور خوار و خاشاک پاک سازد تا گل امید و مغفرت و رحمت الهی در آن شکوفا گردد.

اسحاق بن عمار گوید: عرض کردم: گروهى معصیت مى‏کنند و مى‏گویند ما به لطف خداوند امیدوار مى‏باشیم، این‏ها همین طور هستند تا مرگ آنها مى‏رسد فرمود: آنها در آرزو زندگى مى‏کنند و دروغ مى‏گویند، هر کس آرزو دارد دنبالش مى‏رود و هر کس از چیزى ترسید از او فرار مى‏کند. (مشکاة الأنوار / ترجمه عطاردى ) بیم و امید در کنار یکدیگر است که کارساز بوده و بنده را به سر منزل مقصود می‌رساند.

چون روز رستاخیز فرا رسد، خداوند تبارک و تعالى چنان رحمت خود را گسترش مى‏دهد که ابلیس هم بر رحمت حق تعالى طمع مى‏بندد
امید و پذیرش توبه

از حضرت رسول اکرم مروی است که خدای تعالی فرمودند که: مطمئن نشوند عبادت کنندگان به عبادتی که به امید ثواب من می‌کنند، به درستی که اگر غایت سعی خود را در طاعت بکنند و در مدت عمر نفس های خود را به زحمت بیندازند در بندگی من، باز مقصر خواهند بود و حق عبادت مرا به جا نخواهند آورد، در مقابل آنچه از من می‌خواهند از کرامات و نعیم بهشت من و از درجات عالیه در جوار من. ولیکن باید به رحمت من واثق باشند و به فضل و کرم من امیدوار باشند . مطمئن و خاطر جمع به حسن ظّن به من باشند، که هرگاه چنین باشند رحمت من ایشان را در می‌یابد، و خشنودی و آمرزش خود را به ایشان می رسانم و خلعت عفو خود را به ایشان می پوشانم. به درستی که منم خداوند رحمن و رحیم، و به این نام خود را نامیده ام.

از حضرت امام باقر ( علیه السلام ) مروی است که : دیدم در کتاب علی بن ابی طالب صلوات الله علیه که نوشته بود حضرت رسول ( صلی الله علیه و آله ) در بالای منبر فرمودند که قسم به آن خدایی که به غیر از او خدائی نیست که به هیچ مومنی خیر دنیا و آخرت داده نشده مگر به واسطه حسن ظن او به خدا و امیدورایش به او و حسن خلق او، و احتراز کردن از غیبت مومنین . و قسم به خدایی که به غیر از او خدایی نیست که خدای تعالی هیچ مومنی را بعداز توبه و استغفار عذاب نمی‌کند مگر به جهت گمان بدی که به خداوند داشته باشد و کوتاهی در امیدواری به خداوند و بد خلقی و غیبت مومنین .

از این رو می توان نتیجه گرفت بنده گنهکار، باامیدی که به رحمت ایزدی داشته و او را صاحب عفو و مغفرت می‌داند، در دایره رحمت الهی قرار گرفته و خود را مشمول بخشش او قرار میدهد و با این امید به رحمت الهی است که زمینه پذیرش استغفار وی فراهم شده و توبه وی مقبول می‌گردد.


منابع:

1)معراج السعاده / مرحوم نراقی

2) مشکاة الأنوار / طبرسی/ ترجمه عطاردى

3)الروضة من الکافی یا گلستان آل محمد / ترجمه کمره‏اى

4) مصباح الشریعة / جعفربن محمد ( ع) امام ششم/ ترجمه و شرح عبد الرزاق گیلان

5) ایمان و کفر ( ترجمه الإیمان و الکفر بحار الأنوار)/ مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى- عطاردى قوچانى، عزیز الله‏

6) روضة الواعظین / فتال نیشابوری / ترجمه مهدوى دامغانى

7)مهدی موعود / محمد باقر مجلسی/ ترجمه بحارالانوار