تاریخ نگارش : هفدهم آذر 1391

ترسناک‌ترین چیز امت پیامبر اکرم!
مسعود ورزیده

علاوه بر بُعد نظری و اعتقادی، انسان اعمالی را انجام می دهد که که گرچه بر اساس همان اعتقادات انجام می شود اما نحوه ی عملکرد انسان در رفتار های عملی نیز می تواند مورد سنجش قرار گیرد وبا معیار صحیح اسلامی ارزیابی شود که آیا سبب شرک است یا نشان از توحید و وحدانیت الهی؟!

 کلید واژه : شرک
 ناشر : | بخش اعتقادات شیعه تبیان

ترسناک‌ترین چیز امت پیامبر اکرم!

شرک

شرک در عمل!

علاوه بر بُعد نظری و اعتقادی، انسان اعمالی را انجام می دهد که که گرچه بر اساس همان اعتقادات انجام می شود اما نحوه ی عملکرد انسان در رفتار های عملی نیز می تواند مورد سنجش قرار گیرد وبا معیار صحیح اسلامی ارزیابی شود که آیا سبب شرک است یا نشان از توحید و وحدانیت الهی؟!
به بیان دیگر ممکن است کسی در انجام عبادات خود مبتلا به شرک شود! در واقع چنین کسی بر اساس اعتقاد به وجود پروردگار به عبادت می ایستد و بدان همت می گمارد اما در همان حال ممکن است به علت ناخالصی و عدم خلوص کافی مبتلا به شرک شود! بر همین اساس شرک در عبادت آن است که در موقع انجام عبادات توجه ظاهر و یا نیت دل به غیر حق باشد. مثلاً در نماز توجه به خلق داشته باشد یا نذر می کند برای خلق انجام دهد و امثال آن ها از عباداتی که احتیاج به نیت دارد اگر نیت در هنگام انجام آن عبادت برای غیر خدا باشد شرک است.

شرک کوچیکه!

در آیه 110 سوره مبارکه کهف خواند متعال صریحاً از انجام عبادات مشرکانه صنع نموده است و می فرماید:
«فمن کان یَرجوا لقاءَ ربّه فلیعَمل عَمَلاً صالحا و لا یُشرک بعبادة ربّه احداً»
«هر کس به لقای (رحمت) پروردگار امیدوار است باید نیکوکار شود یعنی عمل پاک پسندیده انجام دهد و هرگز در پرستش و عبادت خدا احدی را با او شریک نگرداند.»(کهف/110)
بنابراین در موقع عبادت و اعمال عبادی باید توجه به غیر خدا نشود و شرک آن است که ظاهر هر عملی از نماز و روزه و حج و خمس و زکات و نذر و غیر آن از هر نوع عبادتی و واجب یا مستحب تنها برای خدا باشد ولی در دل و باطن توجه به غیر خدا یعنی برای شهرت وجلب نظر خلایق و غیر آن باشد. این چنین عبادتی ریای در عمل است که در زبان روایات اسلامی از آن به شرک اصغر یاد شده است که سبب تباه شدن عمل عبادی فرد می شود.
خدای تعالی می فرماید: هر کس عمل صالحی انجام دهد و در آن عمل غیر مرا شریک گرداند پس آن عمل به تمامی از برای اوست و من از آن عمل یا عامل عمل بی زار هستم و من بی نیاز تر از همه ی بی نیازانم از عملی که در آن شرک باشد
در روایت از پیامبر (صلی الله علیه و آله) است که فرمودند: اتقوا الشرک الاصغر، یعنی از شرک کوچک بپرهیزید. عرض شد یا رسول الله شرک کوچک کدام است؟ فرمودند: الریّا و السّمعة؛ انجام کار برای ریا و شهرت شرک اصغر است.
بنابراین شرک و ناخالصی در عبادت سبب شرک عملی خواهد بود که عبادت را نیز بی ارزش می نماید.

شرک خفی!
شرک در تقسیم بندی کلی اولیه به کلی یا آشکار و خَفی یا پنهان تقسیم گردیده بود. پس از بررسی اقسام شرک جلی چه در اعتقادات و بُعد نظری و چه در بُعد عملی و عبادات، نوع دیگری از شرک یعنی شرک خفی را مورد بررسی قرار می دهیم.
شرک پنهان شرکی است که حتی صاحب آن از دارا بودن آن ناآگاه است! این شرک، شرکی مخفی و پنهان است که به طور پنهانی ایمان انسان را از بین می برد و دین انسان را می سوزاند!
شرک خفی شرک در اعمال و ریا در طاعات و عبادات است. اما فرق میان این نوع شرک و شرک در عبادات که از اقسام شرک جُلی شمرده شده این است که شرک در عبادات برای خدا شریک قرار دادن و در مقام عبادت غیر او را پرستش نمودن است. مثلاً در نماز غیر خدارا در نظر بگیرد. چون در عبادت جز ذات حق تعالی در ذهن و فکر انسان نبایستی وارد شود.
از رسول اکرم (ص) نقل است که فرموند: « یقول الله تعالی مَن عمل عملاً صالحا أشرک فیه غیری فهولهَ کلّه و أنامنه بری دو أنا أغنی الاغنیاء عن اشرک؛ خدای تعالی می فرماید: هر کس عمل صالحی انجام دهد و در آن عمل غیر مرا شریک گرداند پس آن عمل به تمامی از برای اوست و من از آن عمل یا عامل عمل بی زار هستم و من بی نیاز تر از همه ی بی نیازانم از عملی که در آن شرک باشد.»
اما شرک خفی دامنه ی بسیار وسیعی دارد و هر عملی را که مختصر توجهی به غیر خدا در آن وارد شود شامل می گردد!
ریا
رضایت حق نه خلق!
از امام جعفر صادق (ع) نقل است که حضرت فرمودند: « لَو اُن عبداً عمل عملاً یطلب به رحمة الله و الدّار الاخره ثم اُدخل فیه رضاأحد من الناس من کان مُشرکاً؛ هر بنده ای اگر عملی بنماید برای طلب رحمت خدا و جزای آخرت ،پس در آن عمل رضای یکی از مردم را داخل کند بدرستیکه او مشرک می باشد.»

توجه به خلوص نیت در اعمال و رفتار تنها راهی است که می توان از شرک خفی جلوگیری نمود. شرک خفی همان طور که از اسمش برمی آید بسیار پنهان و سرّی است، بطوری که از این جهت بسیار خوف برانگیز و هراس انگیز است. چنانکه در خبری از رسول اکرم (ص) به این مساله اشاره شده است.!
ترسناک ترین چیز در دنیا!
از حضرت رسول (ص) نقل شده است که فرمودند: إن أخوف ما أخاف عیلکم الشرک الخفی و اشکر السّر فاّن الشرک أخفی فی امتی من دبیب النمل علی الصّفا فی الیلة الظلماء؛ بیشترین چیزی که برای شما از آن می ترسم شرک خفی و پنهان است پس از شرک سر و پنهان دور باشید زیر شرک در امت من از راه رفتن مورچه بر سنگ سیاه در شب تار پوشیده تر است.»
به راستی شرک خفی و تشخیص رخ دادن آن ،موضوع بسیار مهمی است که سهولت نمی توان بدان دست یافت همان طور که حرکت مورچه سیاه کوچکی بر سنگ سیاهی در شبی تاریک قابل تشخیص نیست.

شرک در اسباب!
یکی از اقسام شرک خفی شرکت در اسباب است. همان طور که اغلب مردم چشم امید و خوف به اسباب خلق دارند و این شرک خفی است. مراد از شرک به اسباب آن است که اثر اسباب را مثلاً خورشید را که موثر در رشد اشیاء و گیاهان و حیوانات است به تنهایی و اثر آن را از آن خود خورشید بدانند بدون توجه به موثر حقیقی یعنی پروردگار متعال. این چنین نگرشی حاوی شرکی خفی است. اما اگر اثر را از موثر حقیقی حکیم یعنی خداوند متعال بداند و خورشید را وسیله افاضه ی فیض حق، در این صورت ابداً شرک نیست بلکه خود نوعی عبادت است زیرا توجه به آیات الهی به شمار می رود!
پالایش نمودن اعتقادات و رفتار سبب پیراستگی انسان از انواع شرک جلی و آشکار خواهد بود. اما حساسیت و ظرافت در دوری از شرک خفی بسیار بالاتر و بیشتر است. زیرا این نوع شرک همان طور که از اسمش پیداست مخفی و پنهان است و صاحب خود را بدون آنکه بداند و یا حتی تصور توحید کند، مبتلا می گرداند از این رو توکل به پروردگار و موثر دیدن او در همه امور و توجه به اسباب با وجود موثر حقیقی در پس آنها، سبب خواهد شد انشاءالله زمینه های این نوع شرک در انسان از میان برود
دکتر وسیله است!
از دیگر موارد شرکت خفی که عموماً برای مردم اتفاق می افتد درمان حقیقی را از دارو و دکتر و پزشک می طلبند در حالی که موثر حقیقی و شفای اصلی از اوست و دارو و درمان خلق وسیله است. بدین ترتیب تمسک به غیر خدا در هر امری خود شرکی خفی است اما بدین شرط که خدا را در آن تمسک و توسل نبیند، اما اگر اثر حقیقی را از خداوند متعال بداند و اسباب و وسایل را در سایر مخلوقات خود، توحید و عبادت است زیرا توجه به آیات الهی نموده است.
پایان سخن ...
توحید نخستین و مهمترین بخش اعتقادات هر مسلمانی است که برای احراز آن بایستی بکوشد و در بُعد اعتقادی و نیز رفتاری و عملکردی یکانگی و وحدانیت الهی را متذکر گردد.
پالایش نمودن اعتقادات و رفتار سبب پیراستگی انسان از انواع شرک جلی و آشکار خواهد بود. اما حساسیت و ظرافت در دوری از شرک خفی بسیار بالاتر و بیشتر است. زیرا این نوع شرک همان طور که از اسمش پیداست مخفی و پنهان است و صاحب خود را بدون آنکه بداند و یا حتی تصور توحید کند، مبتلا می گرداند از این رو توکل به پروردگار و موثر دیدن او در همه امور و توجه به اسباب با وجود موثر حقیقی در پس آنها، سبب خواهد شد انشاءالله زمینه های این نوع شرک در انسان از میان برود.

منابع:
1. شبهای پیشاور- سلطان الواعظین شیرازی
2. اسرا الآ یات - صدرالمتالهین شیرازی (ملاصدار)
3. جهان بینی توحیدی - شهید مطهری
4. تفسیر المیزان - علامه طباطبائی