تاریخ نگارش : بیست و ششم تير 1390

ادب تلاوت قرآن
فاطمه نصیری خلیلی

تلاوت قرآن و درخشان‏شدن خانه‏ها
ادب تلاوت قرآن
اُنس با قرآن و مقام صالحین
 کلید واژه : تلاوت قرآن،‌صالحین، انس
 ناشر : آیت‌الله جوادی آملی، قرآن در قرآن ، ص ۲۳۸

تلاوت قرآن و درخشان‏شدن خانه‏ها
رسول اکرم‏صلی الله علیه و آله و سلم در اهمیّت تلاوت قرآن می‏فرماید: «نوّروا بیوتکم بتلاوة القرآن ولا تتخذوها قبوراً»[۱][۲] یعنی همان گونه که اهل زمین از ستارگان آسمان نور می‏گیرند و آن اجرام آسمانی برای مردم زمین چشمگیرند، خانه‏ای که در آن قرآن تلاوت می‏شود برای اهل آسمانها چشمگیر و درخشان است و آنها نیز از این خانه‏های نورانی کسب نور می‏کنند. خانه‏های خود را با تلاوت قرآن نورانی کنید و خانه‏ها را به صورت قبر و گورستان درنیاورید. کسی که اهل قرآن نیست و به آن اُنس ندارد، مرده است و خانه او گور اوست. امام ششم(سلام الله علیه) فرمود: خانه‏ای که قرآن در آن تلاوت شود نورانی است: «یتراءاهُ أهل السماء کما یتراءی أهل الأرض الکواکبَ الدّری فی السماء»

ادب تلاوت قرآن
اولین مرحله استفاده و بهره‏مندی از قرآن کریم تلاوت آیات است که در کنارش باید مضامین آنها را خوب فهمید و سپس بدان عمل کرد. باید سعی کنیم تلاوت ما شبیه تلاوت رسول الله‏صلی الله علیه و آله و سلم باشد و مانند آن حضرت، عمق دل و جان خود را با قرآن پیوند زنیم؛ زیرا تمام رفتار و سنّت و سیرت ایشان، از جمله تلاوتشان برای جامعه اسلامی اسوه حسنه‏ای است که باید بدان اقتدا کرد. ﴿ولقد کان لکم فی رسول الله أسوة حسنة﴾[۳].

آغاز تلاوت باید با استعاذه و پناهنده شدن به خداوند از شرّ وسوسه های شیطان باشد چنانکه فرمود: ﴿فإذا قرأت القران فاستعذ بالله من الشیطان الرجیم﴾[۴] و در هنگام تلاوت، وقتی به آیات رحمت می‏رسیم، با معنای آن آشنا شده و محتوای آن را که همان رحمت مخصوص است از خدای سبحان مسئلت کنیم و آنگاه که به آیات عذاب می‏رسیم از خدای سبحان، آمرزش، بخشایش و نجات طلب کنیم. چنین تلاوتی می‏تواند گرد و غبار قلب تلاوت کننده را بزداید.

با زبان و دهان آلوده نمی‏توان قرآن طاهر را تلاوت کرد، از این رو لازم است پیش از تلاوت به تطهیر و تنظیف جسمی و معنوی دهان و زبان بپردازیم. باید با مسواک کردن و مانند آن، فضای دهان را تمیز و نظیف نمود و با استغفار، بوی بد گناهانی مانند غذای حرام و سخنان ناشایسته را زدود. باطن گناه جز تعفّن و پلیدی‏نیست، به همین دلیل دستور فرموده‏اند: «تعطّروا بالاستغفار لاتفضحنّکم‏روائح الذنوب»[۵] یعنی با استغفار معطّر شوید که بوی بد گناهان، شما را رسوا نکند.

اگر اهمیّت و فضیلت تلاوت قرآن برای ما روشن شود و بدانیم که قرآن تکلّم و سخن گفتن خداوند با ماست، و با طهارت باطن و اُنس با قرآن لذّت تلاوت را بچشیم، هیچ گاه حاضر نمی‏شویم بین خود و قرآن فاصله بیندازیم و هرگز از فیض عظیم آن، حدّاقلّ با تلاوت پنجاه آیه در شبانه‏روز، محروم نمی‏گردیم.

اُنس با قرآن و مقام صالحین
خدای سبحان رسول الله‏صلی الله علیه و آله و سلم را مستقیماً تحت ولایت خود معرفی کرده، می‏فرماید ﴿إن ولیَّی الله الذی نزّل الکتاب وهو یتولی الصالحین﴾[۶] این آیه کریمه حاوی چند مطلب است: اول آنکه می‏فرماید خدا ولی رسول الله است ﴿ان ولیَّی الله﴾ دوم آنکه همان خدایی ولی رسول الله است که قرآن را نازل فرموده ﴿الذی نزل الکتاب﴾ و سوم آنکه خداوند متولّی صالحین است ﴿وهو یتولی الصالحین﴾. با توجّه به این سه نکته می‏فهمیم که راه اینکه خدا ولی انسان باشد، آن است که انسان، صالح بشود و تا صالح نگردیم تحت ولایت الله نخواهیم بود و خدا هم تولّی ما را نخواهد پذیرفت و بهترین راه صلاح هم اُنس با قرآن است. این جمله که می‏فرماید ولی رسول‏الله‏صلی الله علیه و آله و سلم، خدایی است که قرآن را نازل کرده، از باب تعلیق حکم بر وصف می‏باشد که مشعر به علیّت است؛ یعنی اگر کسی به قرآن عمل کند صالح می‏شود و اگر خداوند بخواهد ولی کسی بشود، از راه قرآن ولایت و تدبیر او را اعمال می‏کند.

به همین دلیل می‏فرماید: ﴿فاقرءوا ما تیسّر من القران﴾[۷] آن مقدار که برای شما میسّر است قرآن تلاوت کنید و با این کتاب الهی مأنوس باشید. حتی اگر معنای بعضی از آیات و سور برای شما روشن نشد، نگویید خواندن بدون ادراک چه اثری دارد. چون قرآن، کلام آدمی نیست که اگر کسی معنایش را نداند خواندنش بی‏ثمر باشد؛ بلکه نوری الهی است که خواندن آن به تنهایی عبادت است گرچه به معنایش آگاهی نداشته باشیم.

قرآن حبل الهی است که اُنس با آن و تدبّر در آن و ایمان و عمل به آن، انسان را بالا می‏برد و به مقام صالحین، ملحق می‏سازد تا مستقیماً تحت ولایت الله قرار گیرد. اگر انسان مشمول ولایت الله بود تمام امورش را خدا اداره می‏کند و در آن مقام، دیگر هیچ راهی برای وسوسه و رخنه اهریمن نیست. خدا او را از تمام تیرگیها و تاریکیها نجات می‏دهد و او را نورانی می‏سازد ﴿الله ولی الذین امنوا یُخْرجهم من الظلمات إلی النور﴾[۸] چنین شخصی در بین امّت با نور حرکت می‏کند یعنی در حالی که حرکت و بصیرت و سیره‏اش روشن و روشنگر است ﴿وجعلنا له نورا یمشی به فی الناس﴾[۹].

«صالحین» در این آیه، غیر از ﴿الذین امنوا وعملوا الصالحات﴾[۱۰] است. این صالحین ناظر به صلاح در «مقام ذات» است نه «مقام فعل». صالحین در مقام ذات یعنی ذواتی، به اندازه‏ای بالا آمده‏اند که ذاتشان صالح شده است. کار صالح چندان کاربردی ندارد ولی کارایی جان صالح کامل است. رسول‏الله‏صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت عصمت و طهارت(سلام الله علیهم) از صالحین هستند. خدای سبحان درباره بعضی از انبیای عظام فرموده که در قیامت او به صالحین ملحق می‏شود ﴿وإنه فی الاخرة لمن الصالحین﴾[۱۱] مقام ذات اگر صالح شود از او چیزی جز کار صالح صادر نمی‏شود ولی اگر ذات صالح نشد، ممکن است احیاناً کار صالحی از او صادر نشود یا ناصالحی از او سر زند.

لازم است توجّه شود که بین قوس نزول و صعود فرق است؛ زیرا به لحاظ قوس نزول، انسان کامل مانند حضرت رسول اکرم‏صلی الله علیه و آله و سلم و نیز اهل بیت معصوم آن حضرت که از جهت منزلت نورانی، یک حقیقتند آن ذوات مقدّس همتای قرآن کریمند، چون صادر اول و اولین کلام تکوینی خداوندند، نه آنکه تحت هدایت قرآن قرار گیرند، ولی به لحاظ قوس صعود، همه آن ذوات مقدّس، همانند انسانهای دیگر مکلّفند وباید تحت هدایت قرآن واقع شوند، آنان حدّاکثر بهره را از جهت علم و عمل از قرآن می‏برند تا صعودشان موازی نزولشان گردد، و دیگران چنین توفیقی را ندارند گرچه هر یک، سهمی از حمایت و هدایت قرآن را دارا خواهند بود.


--------------------------------------------------------------------------------
[۱] ـ کافی، ج ۲، ص ۶۱۰٫
[۲] ـ همان.
[۳] ـ سوره احزاب، آیه ۲۱٫
[۴] ـ سوره نحل، آیه ۹۸٫
[۵] ـ بحار، جلد۹۳، ص۲۷۸٫
[۶] ـ سوره اعراف، آیه ۱۹۶٫
[۷] ـ سوره مزّمل، آیه ۲۰٫
[۸] ـ سوره بقره، آیه ۲۵۷٫
[۹] ـ سوره انعام، آیه ۱۲۲٫
[۱۰] ـ سوره عصر، آیه ۳٫
[۱۱] ـ سوره بقره، آیه ۱۳۰٫