(و من شر غاسق اذا وقب ):(و از شر شب وقتی که با ظلمتش فرا می رسد) [ نظرات / امتیازها ]

سپس در توضیح و تفسیر این مطلب مى افزاید: ((و از شر هر موجود مزاحمى هنگامى که وارد مى شود)) (و من شر غاسق اذا وقب ).
((غاسق )) از ماده ((غسق ))(بر وزن شفق ) به گفته ((راغب )) در ((مفردات )) به معنى شدت ظلمت شب است که در همان نیمه شب حاصل مى شود، و لذا قرآن مجید به هنگام اشاره به پایان وقت نماز مغرب مى فرماید: الى غسق اللیل ، و اینکه در بعضى از کتب لغت غسق به معنى تاریکى آغاز شب تفسیر شده ، بعید به نظر مى رسد، بخصوص اینکه ریشه اصلى این لغت به معنى امتلاء (پر شدن ) و سیلان است ، و مسلما تاریکى شب هنگامى پر و لبریز مى شود که به نیمه رسد، یکى از مفاهیمى که لازمه این معنى است هجوم و حمله ور گشتن است ، لذا در این معنى نیز استعمال شده .
بنابراین معنى ((غاسق )) در آیه مورد بحث یا ((فرد مهاجم )) است ، یا هر ((موجود شرور)) که از تاریکى شب براى حمله کردن استفاده مى کند، زیرا نه فقط حیوانات درنده و گزنده شب هنگام از لانه ها بیرون مى آیند و زیان مى رسانند، بلکه افراد شرور و ناپاک و پلید نیز غالبا از تاریکى شب براى مقاصد سوء خود استفاده مى کنند.
((وقب )) (بر وزن شفق )) از ماده ((وقب )) (بر وزن نقب ) به معنى حفره و گودال است ، سپس فعل آن به معنى ورود در گودال به کار رفته ، گوئى موجودات شرور و زیان آور از تاریکى شب استفاده کرده ، و با ایجاد حفره هاى زیانبار براى تحقق بخشیدن به مقاصد پلید خود اقدام مى کنند، یا اینکه این تعبیر اشاره به ((نفوذ کردن )) است . [ نظرات / امتیازها ]

1 - پناه بردن به خداوند از شرور شبانه، به ویژه زمان تاریکى مطلق آن، توصیه الهى به پیامبر(ص)
قل أعوذ ... و من شرّ غاسق إذا وقب
«غَسَق»; یعنى، آغاز تاریکى شب (صحاح) و «وقوب» (مصدر «وقب»)، به معناى داخل شدن در همه چیز است (لسان العرب). مراد از «غاسق إذا وقب»، شب است; زمانى که در همه چیز وارد شده و آن را تاریک سازد (لسان العرب به نقل از فراء). کلمه «غاسق» با فعل «غَسَقَ» (جریان یافت)، از یک ریشه و نشانگر پخش شدن شب بر موجودات است. اسناد شرّ به شب به جهت مناسب تر بودن آن از روز، براى جریان شرور است.
2 - خداوند، بر حفاظت انسان از مخفى ترین خطرها، توانا است.
و من شرّ غاسق إذا وقب [ نظرات / امتیازها ]

وَ مِنْ شَرِّ غاسِقٍ إِذا وَقَبَ

و از شرّ تاریکى آن گاه که فرا گیرد،

از دیدگاه گروهى از جمله «ابن عباس»، «مجاهد» و «حسن» منظور این است که: و از شرّ شب آن گاه که تاریکى و ظلمت آن جهان را فراگیرد، به پروردگار سپیده دم پناه مى برم.

با این بیان به نظر مى رسد منظور رویدادهاى ناگوارى است که در شب تار پدید مى آید. اختصاص شب به یادآورى به خاطر آن است که گناهکاران و بداندیشان، بیشتر در شب تار به ستم و بیداد دست مى یازند؛ همین گونه گزندگان و درندگان، بیشتر در تاریکى شب آسیب مى رسانند.

واژه «غسق» در اصل به معنى پرشدن و جریان یافتن چیزى به زیان و ضرر آمده است. واژه «غاسق» را نیز به «مهاجم» و یورشگرى تفسیر کرده اند که زیان مى رساند، خواه از انسان ها باشد یا از دیگر پدیده ها. [ نظرات / امتیازها ]

والغاسق : اللیل إذا اعتکر ظلامه من قوله تعالی ( إلی غسق اللیل ) ومنه : غسقت العین امتلأت دما ، وغسقت الجراحة امتلأت دما . ووقوبه : دخول ظلامه فی کل شی ء . ویقال : وقبت الشمس إذا غابت . وفی الحدیث : لما رأی الشمس قد وقبت قال : هذا حین حلها ، یعنی صلاة المغرب . وقیل هو القمر إذا امتلأ ، وعن عائشة رضی الله عنها : أخذ رسول الله صلی الله علیه وسلم بیدی فأشار إلی القمر فقال : تعوذی بالله من شر هذا ، فإنه الغاسق إذا وقت . ووقوبه : دخوله فی الکسوف واسوداده . ویجوز أن یراد بالغاسق : الأسود من الحیات : ووقبه : ضربه ونقبه . والوقب : النقب . ومنه : وقبة الثرید ، والتعوذ من شر اللیل لأن انبثاثه فیه أکثر ، والتحرز منه أصعب . ومنه قولهم : اللیل أخفی للویل . وقولهم : أغدر اللیل ، لأنه إذا أظلم کثر فیه الغدر وأسند الشر إلیه لملابسته له من حدوثه فیه [ نظرات / امتیازها ]

وَمِنْ شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ (٣)

و از شرّ شب بدان گاه که کاملاً فرامی‌رسد (‌و جهان را به زیر تاریکی خود می‌گیرد)‌.

«‌غاسق‌« در لغت به معنی جهنده و دمنده است‌. ‌«‌وقب‌« هم به معنی ‌گودی و گودالی در کوه است‌ که آب از آنجا پائین می‌آید. در اینجا بیشتر به معنی شب و آنچه در آن است می‏‎باشد. شبی ‌که فرامی‌رسد و جهان را زیر بال و پر خود می‏‎گیرد. شب بدین هنگام خود به خود هراسناک و ترس‌آور است‌. گذشته از این‌، شب به دل و درون انسان می‌اندازد که چه بسا چیز پنهانی در رسد و حادثۀ ناگهانی درگیرد، از هر قسم و از هر نوعی‌ که به تصوّر درنمی‌آید. از قبیل‌: جانور درّنده‌ای که می‌تازد. دزد بیشرم و رسوائی‌ که بی‌باکانه خو‌د را به خانه‌ها می‌اندازد، دشمن حیله‌گری ‌که دستیابی و دسترسی پیدا می‌کند. حشرۀ نیش‌زننده و زهرآگینی‌ که مـی‌خزد و می‌آید. وسوسه‌ها و غمها و اندوه‌ها و ناراحتیهائی‌ که در شب سرمی‌رسند یا به دلها و درونها می‌خزند، و ذهن و شعور و عقل و هوش را می‏‎برند.

شیطانی‌ که تاریکی بدو کمک می‌کند که به تلاش ایستد و وسوسه‌ها به دل اندازد. از شهوت و هوا و هو‌سی‌ که در تنهائی و در تاریکی بیدار و برانگیخته بگردد. از هر چیز پیدا و ناپیدائی‌ که می‌جنبد و حرکت می‌کند و یورش می‌آورد . . . در شب بدان ‌گاه‌ که فرامی‌رسد و جهان را فرامـی‌گیرد و تاریک تاریک می‏‎گردد. [ نظرات / امتیازها ]

[3] شب‌ ‌با‌ تاریکی‌ و وسواس‌ و چیزهایی‌ ‌که‌ ‌در‌ شب‌ می‌آید می‌رسد، و ‌در‌ پناه‌ تاریکی‌ ‌آن‌ بعضی‌ ‌از‌ حشرات‌ و جانوران‌ وحشی‌ ‌به‌ حرکت‌ ‌در‌ می‌آیند، و تبهکاران‌ و کید کنندگان‌ ‌به‌ فعالیت‌ ‌بر‌ می‌آیند، و ‌بر‌ بعضی‌ بیماری‌ و اندوه‌ مستولی‌ می‌شود، و غریزه‌ها و شهوتها ‌در‌ نبودن‌ رقابت‌ اجتماعی‌ شدت‌ پیدا می‌کند، و آدمی‌ نیازمند عزم‌ و اراده اطمینان‌ بخشی‌ می‌شود ‌تا‌ ‌بر‌ شب‌ و خطرهای‌ ‌آن‌ پیروز شود، و ‌به‌ همین‌ سبب‌ ‌از‌ ‌آنها‌ ‌به‌ ‌او‌ پناه‌ می‌برد.

«وَ مِن‌ شَرِّ غاسِق‌ٍ إِذا وَقَب‌َ‌-‌ و ‌از‌ شرّ شب‌ تاریکی‌ ‌که‌ ‌در‌ می‌آید.»

گفته‌اند: غسق‌ شدت‌ تاریکی‌ ‌است‌، و غاسق‌ شب‌ ‌است‌ ‌ یا ‌ کسی‌ ‌که‌ ‌در‌ میان‌ ‌آن‌ حرکت‌ می‌کند، و وقب‌ ‌به‌ معنی‌ داخل‌ شدن‌ ‌است‌.

بعضی‌ گفته‌اند ‌که‌ شب‌ بدان‌ سبب‌ غاسق‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌از‌ روز سردتر ‌است‌، و‌در‌ ‌آن‌ حشرات‌ ‌از‌ جاهای‌ خویش‌ و درندگان‌ ‌از‌ کنامهای‌ ‌خود‌ بیرون‌ می‌آیند، و بد کاران‌ ‌در‌ ‌آن‌ ‌به‌ بیهوده‌ کاری‌ و تبهکاری‌ می‌پردازند. [ نظرات / امتیازها ]

وَ مِنْ شَرِّ غاسِقٍ إِذا وَقَبَ

و از شرّ تاریکى آن گاه که فرا گیرد،

از دیدگاه گروهى از جمله «ابن عباس»، «مجاهد» و «حسن» منظور این است که: و از شرّ شب آن گاه که تاریکى و ظلمت آن جهان را فراگیرد، به پروردگار سپیده دم پناه مى برم.

با این بیان به نظر مى رسد منظور رویدادهاى ناگوارى است که در شب تار پدید مى آید. اختصاص شب به یادآورى به خاطر آن است که گناهکاران و بداندیشان، بیشتر در شب تار به ستم و بیداد دست مى یازند؛ همین گونه گزندگان و درندگان، بیشتر در تاریکى شب آسیب مى رسانند.

واژه «غسق» در اصل به معنى پرشدن و جریان یافتن چیزى به زیان و ضرر آمده است. واژه «غاسق» را نیز به «مهاجم» و یورشگرى تفسیر کرده اند که زیان مى رساند، خواه از انسان ها باشد یا از دیگر پدیده ها. [ نظرات / امتیازها ]

6304. The darkness of the night, physical darkness, is a good type of physical dangers and difficulties. Many people are afraid of physical darkness, and all are afraid of physical injuries, accidents, and calamities. We should not fear, but having taken reason able precautions, trust in Allah. [ نظرات / امتیازها ]

قطعا شب فی نفسه منشاء شرورات نیست و منظور خداوند رحمن نیز چنین نبوده است. شب در جای خویش در آیات خداوندی به نیکوئی بیان شده است. فرش آرامش و بستر استراحت بشری است؛ زمانی است که خستگی پرطلاطم روز را در سکون و آرامش آن مرتفع می کنیم. و زمانی است که رابطه خاص و ویژه ای را با معبود و محبوب میتوان برقرار کرد.
از جهت لغوی غاسق از ریشه غسق یعنی زمانی که اولین مرحله از تاریکی و ظلمت فرا میرسد. یعنی وقتی که آن اندک سوسوی شفق در غروب ناپدید میشود؛ ظلمتی فرا میرسد که غسق است. معنی وقب نیز یعنی داخل شدن.
پس معنی ظاهری آیه شریفه این است که ، از شر شب وقتی که ظلمانی میشود. یا از شر لحظه ای که روشنائی بطور مطلق رفته و ظلمت داخل میشود. صاحب تفسیر المیزان در تفسیر این آیه؛ علت اینکه شر را به شب نسبت داده است مینویسد که ( نقل بمضمون ) بدو واسطه این نسبت داده شده است:
اول آنکه؛ اغلب شرورات در شب واقع میشود؛ زیرا تاریکی شب؛ فرد شرور را در شرارت یاری میکند.
دوم آنکه؛ آدمی در زمان مواجه شدن با شرورات در شب توانائی کمتری دارد تا در روز.
اگر در کلام بشری قرار بود تشبیهی در بیان لحظات خیر و شر صورت پذیرد؛ قطعا بالاتفاق شب ( بویژه در ظلمت مطلق شب ) به شر و روز به خیر تشبیه میشد. اما اینکه آیا در کلام الهی صرفا منظور این تشبیه بوده یا خیر ؟ بر ما معلوم نیست. در آیه قبل شر آنچه خلق کرده است را بطور مطلق و عام بیان فرموده است و در این آیه خصوص شر را که ظلمت شب باشد ، به اشاره فرمود.
شب نیز از مخلوقات الهی است و در حالت غسق دارای شر است! و یا اینکه در این زمان امکان ایجاد یا صدور شر از سوی شریر یا شریران بسهولت بیشتری فراهم میشود.
اگر ما بعنوان خواننده تفسیر کبیر المیزان، ادله مرحوم طباطبائی در اینکه چرا شب را به شر تشبیه کرده اند، بویژه در توجیه ناتوانی بشر در شب؛ بهمین صورت ظاهر که بیان شد ادراک نمائیم در آنصورت، خیلی نمیتوان این ادله را نزدیک به معنی اصلی آن دریافت کرد. چرا که بشر در روز نیزحتی برای دفع شر، ناتوان است؛ بویژه آنکه آیه با فرمان خداوندی ، امر به پناه بردن به حضرت حق را میدهد؛ شری که بشر قدرت دفع آنرا داشته باشد؛ در روز یا اینکه امکان دفع آن در روز بیشتر باشد ( و در شب امکانش کم است ) با این دستور اکید که باید به خدا پناه برد چندان تطابق معنوی ندارد.
لابد شر از نوع شری است بزرگ که برای دفع آن می بایستی به قدرت مطلقه خداوندی پناه برد؛ منظورما این است که: تصور میشود ( منطقا ) استمداد و پناه جوئی از رب فلق برای دفع شر؛ باید ( منطقا ) شری باشد که دفع آن فوق طاقت بشری ( است ) باشد.
و خلاصه منظور نهائی این است که ، جمع آوری عده و عده برای دفع شر بایستی منطقا متناسب با تعداد و میزان؛ عمق تهدید، خطر یا شر باشد. یعنی برای دفع شر یک گروه مثلا ده (10 ) نفره تروریست؛ یک لشگر را با تجهیزات کامل نباید اعزام کرد؛ یا به استمداد گرفت!
اگر فرض مقابل را بگیریم؛ آنوقت باید گفت که در روز که امکان دفع شر از سوی آدمی بیشتر است؛ خیلی نمیتواند ارتباط داشته باشد که بگوئیم؛ پناه میبرم به خداوند
اما از اینجهت که تصور میشود که در آیه نیامده است که پناه میبرم به خداوند صبحدم از شر روز ( یا از شر زمانی از روز که شیاطین از همهمه و سرگرمی خلق الله در بازار سوء استفاده کرده و فراهم آوردن شر را موجب میشوند) میتوان توجیه ناتوانی بشر در شب در مقایسه با روز برای دفع شر را پذیرفت
[ نظرات / امتیازها ]

در صحاح مى گوید: کلمه (غسق ) به معناى اولین مرحله از ظلمت شب است، وقتى گفته مى شود (قد غسق اللیل ) معنایش این است که تاریکى شب فرا رسید، و عاسق شب، آن ساعتى است که شفق سمت مغرب ناپدید شود.
و کلمه (وقوب ) که مصدر فعل ماضى (وقب ) است، به معناى داخل شدن است.
در نتیجه معناى آیه این مى شود: و از شر شب وقتى که با ظلمتش داخل مى شود. و اگر در آیه شریفه شر را به شب نسبت داده، به خاطر این بوده که شب با تاریکیش شریر را در رساندن شر کمک مى کند، و به همین جهت مى بینیم شرورى که در شب واقع مى شود بیشتر از شرور واقع در روز است. علاوه بر این، انسان که مورد حمله شرور است، در شب ناتوان تر از روز است.
ولى بعضى گفته اند: مراد از کلمه (غاسق ) خصوص شب نیست، بلکه هر شرى است که به آدمى هجوم بیاورد، هر چه مى خواهد باشد.
ذکر خصوص شر شبانگاه، شر ساحران و شر حاسد بعد از ذکر (من شر ما خلق) از باب اهتمام به این سه شرط است
در آیه اول مطلق شر را ذکر کرد، و در آیه دوم خصوص (شر غاسق ) را یاد آور شد، و این خود از باب ذکر خاص بعد از عام است، تا اهتمام بیشتر نسبت به خاص را برساند، و در این سوره بعد از ذکر شر عام، به خصوص سه شر اهتمام شده است : یکى شر شب وقتى داخل مى شود. و دوم شر ساحران. و سوم شر حاسد، که مشغول توطئه مى گردد. و اهتمام بیشتر نسبت به این سه نوع شر بخاطر این است که انسان از این سه شر غافل است، یعنى این سه نوع شر در حال غفلت آدمى حمله مى آورند.
[ نظرات / امتیازها ]