توضیح : بنابراین کلمه «شدید العقاب» مانند کلمه «ذو انتقام» از اسماى حسنایى است که صفت خداى تعالى را در طرف عذاب حکایت مى‏کند، هم چنان که کلمه «غفور» و «رحیم» صفتش را در جانب رحمت حکایت مى‏نماید. [ بستن توضیحات ]

توضیح : پس معناى «ذو الطول» با معناى «منعم» یکى است. و هر دو از اسماى حسناى الهى است، و لیکن ذو الطول اخص از منعم است، چون تنها نعمتهاى طولانى را شامل مى‏شود، ولى منعم هم آن را شامل است و هم نعمت‏هاى کوتاه مدت را. [ بستن توضیحات ]

توضیح : توضیح اینکه: عالم انسانى در عین اینکه از نظر برخوردارى از نعمت‏هاى الهى یک عالم است و همه انسانها در آن مشترکند و همه از نعمتهاى مستمر و متوالى او در طول زندگى دنیا برخوردارند، لیکن از حیث زندگى آخرت دو سنخ موجود و دو نوع انسانند: یکى سعید و یکى دیگر شقى و خداى سبحان به جزئیات و خصوصیات خلقش عالم و آگاه است و چگونه ممکن است عالم نباشد؟ و حال آنکه او خالق آنها و فاعل آنهاست و مخلوقات فعل اویند.

و مقتضاى «غافِرِ الذَّنْبِ» و «قابِلِ التَّوْبِ» بودن خدا، این است که هر فردى را که لیاقت و استعداد آمرزش و قبول شدن توبه را داشته باشد او را بیامرزد و توبه‏اش را قبول کند، و مقتضاى اینکه او «شَدِیدِ الْعِقابِ» است، نیز این است که هر کس را که مستحق عقاب است عقاب کند. ناگزیر مقتضاى این معنا آن است که مردم را به سوى صراط سعادت هدایت فرماید. هم چنان که خودش فرموده: «إِنَّ عَلَیْنا لَلْهُدى‏ وَ إِنَّ لَنا لَلْآخِرَةَ وَ الْأُولى‏» (لیل/12-13) و نیز فرموده: «وَ عَلَى اللَّهِ قَصْدُ السَّبِیلِ» (نحل/9)، تا در نتیجه مردم به دو دسته تقسیم شوند، و سعید از شقى، و مهتدى از گمراه جدا گشته، آن را ترحم و این را عذاب کند.
پس تنزیل کتاب از ناحیه خداى عزیز و علیم اساسش مبنى بر علم محیط خدا به خلقش مى‏باشد، او مى‏داند که خلقش محتاج به دعوتى هستند، تا به وسیله آن دعوت قومى هدایت یافته و قومى دیگر با رد آن دعوت گمراه شوند، و باز در نتیجه او قومى را بیامرزد و قومى دیگر را عذاب کند.

و نیز او مى‏داند که خلقش به دعوتى نیازمندند، تا به وسیله آن نظام معاششان در دنیا منتظم گشته و از طول و انعام او برخوردار گردند و بعد از دنیا هم در دار قرار از برکات آن دعوت منتفع شوند.
پس شان کتابى که او نازل کرده چنین شانى است، کتابى که او با علم خود نازل‏
کرده، علمى که آمیخته با جهل نیست، کتابى است بر حق که با هیچ باطلى آمیخته نیست، چنین کتابى چگونه ممکن است با تکذیب مشتى جاهل و کوته‏بین باطل گردد، مشتى افراد ظاهربین که از زندگى دنیا چیزى جز ظاهر آن نمى‏دانند و مى‏خواهند با جدال باطل حق را از بین ببرند.
و گواه بر این بیانى که ذکر کردیم، و گفتیم عنایت در آیه شریفه به مساله علم است آیه‏اى است که به زودى مى‏آید که در آن دعاى ملائکه را حکایت مى‏کند که براى مؤمنین طلب مغفرت مى‏کنند و مى‏گویند: «رَبَّنا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْ‏ءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ» (غافر/7) -در این آیه دقت بفرمایید. [ بستن توضیحات ]